Чегарасиз Мулоқот: Марказий Осиё Давлатлари Ҳамкорликни Қандай Мустаҳкамламоқда Марказий Осиёнинг умумий келажагини шакллантириш: стратегик устуворликлар ва ҳамкорлик механизмлари
Чегарасиз Мулоқот: Марказий Осиё Давлатлари Ҳамкорликни Қандай Мустаҳкамламоқда Марказий Осиёнинг умумий келажагини шакллантириш: стратегик устуворликлар ва ҳамкорлик механизмлари
Минтақамизнинг келажагини Марказий Осиёнинг ҳар бир давлати шакллантиради. Унинг мустаҳкам пойдевори ва барқарор тараққиёти ва фаровонлигининг кафолати ҳамкорликка тайёрлиги ва самимий истаги, шунингдек, Марказий Осиёнинг барча давлатларининг умумий келажаги учун умумий масъулиятида ётади. Бизнинг асосий мақсадимиз Марказий Осиёни биргаликда барқарор, иқтисодий ривожланган ва фаровон минтақага айлантиришдир.
"Ўзбекистон Президенти Шавкат Мирзиёев томонидан 2017-йилда айтилган бу сўзлар бугунги кунда алоҳида аҳамиятга ега. Сўнгги йилларда Марказий Осиёнинг бешта давлати раҳбарлари барча соҳаларда минтақавий ҳамкорликни чуқурлаштириш ва кенгайтиришга қатъий содиқ еканликларини яна бир бор тасдиқладилар.
Сиёсий ишонч ва ўзаро манфаатли ҳамкорлик минтақа мамлакатларига муаммоларни мустақил ҳал етиш ва ўзаро ҳамкорликнинг самарали моделини яратиш имконини берган асос бўлди. Ўзбекистон Президенти БМТ Бош Ассамблеясининг 80 йиллик юбилей сессиясида сўзга чиқиб, минтақа давлатлари Марказий Осиёни тинчлик, яхши қўшничилик ва шериклик маконига айлантиришдек стратегик мақсадга еришганини таъкидлади.
"Бугун янги Марказий Осиёни шакллантириш жараёни бошланди. Ўзининг бирлиги, барқарорлиги ва минтақавий ўзига хослиги туфайли халқаро муносабатлар тизимида мустақил актёр сифатида тобора мустаҳкам ўрин егалламоқда", - дея таъкидлади Шавкат Мирзиёев. Ушбу сўзлар мамлакатларнинг изчил биргаликдаги саъй-ҳаракатларининг асосий натижаларини акс еттиради: бугунги кунда Марказий Осиё енди ҳал қилинмаган низо ва низолар макони емас, балки ҳамкорлик ва ижоднинг янги маконидир.
Ўзбекистон Республикаси Президенти томонидан 2018 йилда илгари сурилган ташаббус – Марказий Осиё давлатлари раҳбарларининг маслаҳат учрашуви минтақанинг янги архитектурасини шакллантиришнинг муҳим майдонига айланди. Улар очиқ мулоқот, ташаббуслар алмашинуви ва минтақани сезиларли даражада ўзгартирган қўшма лойиҳаларни бошлаш форуми сифатида ўзларининг самарадорлигини исботладилар.
Бугунги кунда саммитлар институционал асосда ўтказилмоқда ва юқори даражадаги учрашувларнинг барқарорлиги ва самарадорлигини таъминлашга қаратилган меъёрий асосларга таянади. Ушбу йўналишдаги муҳим қадам 2019 йилда бўлиб ўтган иккинчи саммитда маслаҳат учрашувларини ташкил етиш тартиби қоидаларини қабул қилиш бўлди. Ушбу ҳужжат Марказий Осиё Давлат раҳбарлари саммити олдидан ҳар томонлама тайёргарлик кўриш механизми сифатида ташқи ишлар вазирлари ва експерт ишчи гуруҳларининг навбатдаги учрашувларини институционализация қилиб, форматга янада кенгроқ тузилма киритди.
Минтақавий ҳамкорликни институционализация қилишни мустаҳкамлашнинг яна бир муҳим босқичи 2023 йилда Ўзбекистон томонидан таклиф етилган маслаҳат учрашувлари учун Миллий координаторлар Кенгашини ташкил етиш бўлди. Янги organ юқори даражадаги келишувларни тайёрлаш ва мувофиқлаштирилган бажарилишини таъминлашнинг доимий механизми бўлиб хизмат қилиши керак.
Шу билан бирга, парламентлараро ҳамкорлик кенгайиб, хавфсизлик масалалари бўйича мулоқотлар фаоллашиб, тармоқлараро учрашувлар, савдо-иқтисодий ва маданий-гуманитар масалалар бўйича турли тематик форумлар бўлиб ўтмоқда. Буларнинг барчаси минтақанинг янги сиёсий архитектурасини шакллантирмоқда, бу мамлакатларнинг барқарор ривожланишдаги умумий манфаатларига асосланади.
Ўзбекистоннинг бу йил "янги Марказий Осиё: бирлик, барқарорлик ва фаровонлик макони" шиори остида ўтказган раислиги минтақавий янгиланиш фалсафасини тўлиқ акс еттирган ҳолда минтақавий ҳамкорлик ривожида янги босқични бошлаб берди. Бу маслаҳат учрашувлари форматини яхшилашга муҳим ҳисса қўшди. Таъкидлаш жоизки, иш биринчи marta раислик консепсияси асосида олиб борилди, бу жараёнга янада тизимли ва стратегик йўналиш берди.
Асосий устувор вазифалар келишиб олинди ва барча мамлакатлар ўртасида мувофиқлаштирилган саъй-ҳаракатларни таъминлайдиган ва амалий ҳамкорлик самарадорлигини оширадиган йиллик ҳаракатлар режаси ишлаб чиқилди. Ушбу ёндашув, айниқса, бирдамлик ва ўзаро қўллаб – қувватлашни мустаҳкамлаш Марказий Осиёнинг асосий манбаи-ташқи муаммоларга қарши чидамлиликнинг асоси ва узоқ муддатли ўсишнинг муҳим шарти бўлган global ноаниқлик даврида долзарблигини исботлади.
Шуни ҳам таъкидлаш жоизки, Ўзбекистоннинг бу йилги раислиги асосий стратегик ҳужжатлар, биринчи навбатда, "Марказий Осиё–2040" минтақавий ҳамкорликни ривожлантириш консепсияси ва унинг ижросини қўллаб-қувватлаш мақсадида қабул қилинган 2025-2027 йилларга мўлжалланган минтақавий ҳамкорликни ривожлантириш йўл харитаси асосида амалга оширилди. Ушбу ҳужжатларда очиқлик, инклюзивлик, барқарор ривожланишга еътибор ва ўзаро манфаат тамойиллари кодланган бўлиб, Тошкент раислигига аниқ йўл-йўриқ кўрсатилди.
Сиёсий мулоқотни ҳар томонлама мустаҳкамлаш Замонавий дунё бир қатор global муаммоларга дуч келмоқда — ишонч ва дипломатия танқислиги, геосиёсий рақобатнинг кучайиши, протекционизмнинг ўсиши, санкциялар қарама-қаршилигининг кучайиши ва можаро салоҳиятининг ошиши. Бундай шароитда Марказий Осиё мамлакатлари тенглик, ўзаро ҳурмат ва минтақадаги барча давлатлар манфаатларини ҳисобга олиш тамойилларига асосланган бўлинмас хавфсизлик маконини шакллантириш намунасини намойиш етмоқда.
Тизимли ва кўп босқичли алоқаларни изчил ривожлантираётган Ўзбекистон очиқ ва конструктив ҳамкорлик учун платформалар яратмоқда. Марказий Осиё давлатлари ўртасида ишонч ва ўзаро англашув асоси сифатида сиёсий мулоқотни ҳар томонлама мустаҳкамлаш Ўзбекистон раислигининг асосий устувор йўналишларидан бири бўлди. Айнан раислик даврида Миллий координаторлар Кенгаши иши сифат жиҳатидан янги босқичга кўтарилди. Унинг биринчи йиғилиши жорий йилнинг январ ойида Тошкентда бўлиб, експертлар даражасида мунтазам ҳамкорлик каналини ташкил етди.
Хусусан, ушбу механизм доирасида йигирмадан ортиқ експерт учрашувлари бўлиб ўтди, бу консултатив форматни доимий қўллаб-қувватлашни таъминлади ва минтақавий ҳамкорликнинг институционал моҳиятини беришга имкон берди. Раислик нафақат ҳамкорлик форматларида узлуксизликни сақлаш йўналишини бирлаштирди, балки уларга янги таркиб ҳам берди. Хусусан, жорий йилнинг сентабр ойида Бишкекда Марказий Осиё давлатларининг учинчи парламентлараро форуми бўлиб ўтди, унда савдо, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва хавфсизлик соҳаларидаги қонунчиликни уйғунлаштириш чора-тадбирлари, шунингдек, ёшлар ва маданий алмашинувни ривожлантириш ташаббуслари муҳокама қилинди.
Ташқи сиёсий қарорларнинг шаффофлиги ва изчиллигини таъминлашда парламентларнинг ролига алоҳида еътибор қаратилди. Яқинда Тошкентда Марказий Осиё етакчилари мулоқотининг навбатдаги йиғилиши бўлиб ўтди, унда минтақанинг сиёсий, иқтисодий ва ижтимоий ҳаётида аёлларнинг ролини кенгайтириш билан боғлиқ кенг кўламли масалалар муҳокама қилинди. Учрашув натижасида Марказий Осиё мамлакатларида хотин-қизлар ҳуқуқлари, gender тенглиги ва барқарор тараққиётни ривожлантиришга қаратилган минтақавий саъй-ҳаракатлар еътироф етилган Тошкент Декларацияси қабул қилинди.
Ўзбекистон раислиги йили ташқи ишлар вазирларининг навбатдаги учрашувлари билан ҳам нишонланди, бу лавозимларни мувофиқлаштириш ва мувофиқлаштиришни мустаҳкамлашнинг муҳим воситаси бўлди. Хусусан, БМТ ҳафталиги давомида Марказий Осиё давлатлари ташқи ишлар вазирлари иштирокида қўшма тадбирлар ўтказилди ва саммит арафасида ташқи ишлар вазирлари Кенгашининг навбатдаги йиғилиши бўлиб ўтди, бу муҳим минтақавий ташаббусларнинг амалий тайёргарлигини таъминлади.
Жорий йилда минтақавий ҳамкорликни ривожлантириш бўйича олиб борилган биргаликдаги ишларнинг муҳим натижаси Тожикистоннинг 21-асрда Чўлпон-ота учрашувидан сўнг имзоланган Дўстлик, яхши қўшничилик ва Марказий Осиёни ривожлантириш бўйича ҳамкорлик шартномасига қўшилиши бўлди.2022. Ушбу ҳужжат алоҳида аҳамиятга ега, чунки у ҳамкорлик бўйича узоқ муддатли кўрсатмаларни белгилайди ва яқин келажакда минтақанинг барча давлатлари томонидан имзоланиши Марказий Осиёда ўзаро ишонч ва стратегик шериклик руҳини тўлиқ мустаҳкамлашга имкон беради.
Жорий йил ҳам вилоятдаги таҳлилий марказлар ва илмий-тадқиқот муассасаларининг роли ортиб бораётганидан далолат беради. Жорий йилнинг август ойида Тошкентда Марказий Осиё експерт форумининг навбатдаги йиғилиши бўлиб ўтди, у аста-секин "ғоялар лабораторияси" ва минтақавий ҳамкорликни янада ривожлантириш бўйича концептуал тавсиялар ва таклифларни ишлаб чиқиш учун муҳим майдонга айланиб бормоқда.
Форумда биринчи marta ўтган учрашувлар натижаларини умумлаштирган ва минтақани ривожлантириш истиқболлари тўғрисида тизимли тасаввурни тақдим етган кенг қамровли таҳлилий ҳисобот тақдим етилди. Ўзбекистон раислиги даврида минтақавий хавфсизлик архитектураси ҳам сезиларли даражада мустаҳкамланди. Хавфсизлик Кенгашлари котиблари, хавфсизлик хизматлари раҳбарлари ва мудофаа вазирлари даражасида хавфсизлик билан боғлиқ масалаларни муҳокама қилиш ҳамкорликнинг янги форматининг асосий елементига айланди.
Жорий йилнинг апрел ойида Самарқандда бўлиб ўтган хавфсизлик Кенгаши котибларининг иккинчи йиғилишида долзарб таҳдидларнинг кенг доираси, хусусан, терроризм, екстремизм, радикаллашув ва трансмиллий уюшган жиноятчиликка қарши курашиш, шунингдек, екологик ва transport хавфсизлиги ҳамда минтақанинг transport — транзит салоҳиятини ривожлантиришга еътибор қаратилди. Учрашув давомида Ўзбекистон Республикаси Президенти ташаббуси билан тайёрланган Марказий Осиёда минтақавий хавфсизлик ва барқарорлик консепсияси лойиҳасини тақдим етди. Ҳужжат Марказий Осиё давлатларининг тинчлик ва барқарор тараққиётни сақлашда Марказий ролини тасдиқлайди, хавфсизликка ҳар томонлама ва кўп қиррали ёндашувни акс еттиради, барча манфаатдор томонлар билан шериклик очиқлигини таъкидлайди.
Аслида, концепция умумий таҳдид ва таҳдидларни самарали ҳал етишга қаратилган мувофиқлаштирилган ҳаракатларни ишлаб чиқиш учун асос яратади. Ўз навбатида, Тошкентда бўлиб ўтган хавфсизлик хизматлари раҳбарларининг биринчи йиғилиши замонавий таҳдидларни баҳолаш ва қўшма жавобларнинг самарадорлигини ошириш, шу жумладан киберхавфсизлик, разведка маълумотларини алмашиш ва профилактика чораларини мувофиқлаштириш бўйича ягона ёндашувларни ишлаб чиқиш масалаларини муҳокама қилиш имконини берди.
Хавфсизлик соҳасидаги ҳамкорлик ҳам янги босқичга кўтарилди. Жорий йилнинг октабр ойида Самарқандда минтақа давлатлари мудофаа вазирларининг биринчи йиғилиши бўлиб ўтди ва бу саъй-ҳаракатларнинг мантиқий давоми бўлди. Бундан ташқари, Марказий Осиё давлатлари қуролли кучларининг мудофаа тайёргарлигини кучайтириш ва ўзаро ҳамкорлигини кучайтиришга қаратилган қўшма ҳарбий машғулотларни ўтказиш ишлари давом еттирилди.
Самарқанд вилоятидаги Каттақўрғон полигонида" Бирлик-2025 " машқлари ўтказилиб, унда ҳарбий хизматчилар артиллерия, дрон, зирҳли техника ва бошқа турдаги қуроллардан фойдаланган ҳолда ўқув ва жанговар вазифаларни бажардилар. Ушбу маневрлар минтақада бирдамлик ва тинчликни мустаҳкамлаш ва мудофаа соҳасида амалий ҳамкорликни ривожлантиришга қаратилган. Иқтисодий ҳамкорлик ва ўсишнинг янги омилларини аниқлаш ва фаоллаштириш бўйича биргаликдаги саъй-ҳаракатлар Марказий Осиё мамлакатлари аста-секин сиёсий консолидациядан ягона иқтисодий маконни шакллантиришга қаратилган амалий қадамларга ўтмоқда. Ушбу жараённинг асоси уларнинг миллий иқтисодиётларини бир-бирини тўлдириши ва барқарор ўсишга умумий қизиқишдир.
Минтақа улкан истеъмол бозори, саноат ва ишлаб чиқариш қувватлари, катта меҳнат ҳавзаси ва бой табиий ресурс базасини ўз ичига олган улкан салоҳиятга ега. Ушбу имкониятлардан самарали фойдаланиш минтақани Евроосиёда иқтисодий ўсиш ва инвестицион фаолликнинг енг динамик марказларидан бирига айлантириши мумкин. Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг минтақавий иқтисодий шерикликнинг янги моделини шакллантиришга қаратилган ташаббусларини амалга оширишга катта еътибор қаратилди. Ушбу model мувофиқлаштирилган ривожланиш тамойилларига асосланади; минтақада товарлар, хизматлар, инвестициялар ва ишчи кучининг еркин ҳаракатланиши; ривожланган кооператив қиймат занжирлари билан ягона саноат маконини яратиш; ва қўшма лойиҳаларни молиялаштиришнинг инновацион механизмларини жорий етиш.
Ўзбекистон раислиги доирасидаги фаол ишлар ушбу ташаббусларга аниқ мазмун бағишлашга қаратилди. Хусусан, ноябр ойида Тошкентда Марказий Осиё мамлакатлари ва Озарбайжон савдо ва инвестициялар вазирлари Кенгашининг биринчи йиғилиши бўлиб ўтди. Ушбу тадбир минтақавий иқтисодий мулоқотни институционализация қилиш, савдо, инвестиция ва саноат кооперацияси соҳаларида амалий ҳамкорликни мустаҳкамлаш, ўзаро товар айирбошлаш ҳажмини ошириш ва кооперацион ишлаб чиқариш қувватларини ташкил етиш бўйича қўшма ташаббусларни амалга ошириш йўлидаги муҳим қадам бўлди. Бундан ташқари, яқинда еришилган келишувларнинг амалий ижросини таъминлашга қаратилган учинчи минтақалараро ҳамкорлик форуми бўлиб ўтди. Ушбу учрашувлар тариф ва тарифсиз тўсиқларни бартараф етиш, техник регламентларни уйғунлаштириш ва давлат харидларидан ўзаро фойдаланишни таъминлашга қаратилган тизимли ишларга асос яратди. Ушбу саъй-ҳаракатлар биргаликда иқтисодий ўсишни жадаллаштириш ва минтақанинг инвестицион жозибадорлигини оширишнинг реал механизмларини шакллантирмоқда.
Саноат кооперацияси ҳамкорликнинг асосий йўналишларидан бирига айланди. Остона саммитида саноат кооперациясини ривожлантириш бўйича 2025-2027 йилларга мўлжалланган ҳаракатлар режаси тасдиқланди ва жорий йилда уни босқичма-босқич амалга ошириш бошланди. Давлатлар инвестиция лойиҳаларининг ягона маълумотлар базасини яратиш, қўшма ташаббусларни молиялаштириш механизмларини ишлаб чиқиш ва саноат кооперацияси фондини ташкил етиш бўйича таклифлар тайёрлашга келишиб олдилар. Шу мақсадда жорий йилнинг июн ойида Душанбеда саноат вазирларининг биринчи йиғилиши бўлиб ўтди. Таъкидлаш жоизки, Марказий Осиё аллақачон йилига 6 фоиз атрофида барқарор саноат ўсишини намойиш етмоқда, бу global ўртача кўрсаткичдан икки баравар кўпдир. Бунга қўшма корхоналар ва инвестиция фондларини (ўзбек–қирғиз, ўзбек–тожик ва қозоқ–қирғиз) ишга тушириш, шунингдек, автомобилсозлик, електротехника, тўқимачилик ва қишлоқ хўжалиги соҳаларида лойиҳаларни ишлаб чиқиш ёрдам бермоқда.
Чегара савдо зоналари ва халқаро саноат кооперацияси марказлари фаол ривожланиб, кичик ва ўрта корхоналар ўсишини рағбатлантирмоқда. Сўнгги йиллардаги иқтисодий натижалар танланган моделнинг самарадорлигини тасдиқлайди. Минтақа мамлакатларининг ялпи ички маҳсулоти саккиз йил ичида деярли 2,5 баравар ўсиб, 520 миллиард долларга етди, ташқи савдо еса икки баравар кўпайиб, 253 миллиард долларга етди. Минтақалараро савдо икки баробарга ошиб, 11 миллиард доллардан ошди ва ўзаро инвестициялар 5,6 баробар ўсди.
Мутахассисларнинг фикрича, қолган тўсиқларни бартараф етиш ва божхона процедураларини тўлиқ рақамлаштириш келгуси йилларда савдо ҳажмини икки баравар ошириши мумкин. Ўзбекистон ташаббусларининг изчил амалга оширилиши ва минтақа давлатларининг мувофиқлаштирилган ҳаракатлари Марказий Осиёнинг ягона минтақавий бозорини шакллантириш учун мустаҳкам замин яратмоқда.
Ушбу иш доирасида қисқа қиймат занжирларини яратиш, қўшма ишлаб чиқариш қувватларини ишга тушириш ва етакчи халқаро компанияларни жалб қилишни таъминлайдиган ягона саноатлаштириш харитаси ишлаб чиқилмоқда. Transport алоқасини кучайтириш ва минтақанинг транзит салоҳиятини мустаҳкамлаш Ҳозирги босқичда Марказий Осиё Евросиёнинг асосий transport ва транзит маркази мақомини тиклаш учун ноёб имкониятга ега.
Минтақанинг географик жойлашуви - Шарқ ва Ғарб, Шимол ва Жанубни боғлаш барқарор савдо ва логистика оқимларини ривожлантириш учун қулай шароит яратади. Ўзбекистон ўз раислиги доирасида минтақалараро алоқаларни ҳам, минтақани халқаро transport коридорларига интеграциялашни ҳам қамраб олган ҳолда transport алоқасини мустаҳкамлашга тизимли ёндашувни фаол равишда илгари сурмоқда.
Стандартларни уйғунлаштириш ва transport соҳасини рақамлаштириш, шунингдек чегара пунктларида процедураларни такомиллаштириш ушбу саъй-ҳаракатларнинг муҳим йўналиши бўлди. Қозоғистон ва Қирғизистон билан чегара ўтиш жойларида transport оқимларини бошқариш учун ягона рақамли платформанинг жорий етилиши юкларни транзит қилиш вақтини 25 фоизга қисқартирди.
Айни пайтда Ўзбекистон Марказий Осиёнинг йирик Шарқий–Ғарбий ва Шимолий–Жанубий халқаро коридорлар доирасида транзит маркази сифатида жозибадорлигини оширадиган қатор transport ва логистика лойиҳаларини илгари сурмоқда. Ушбу лойиҳаларга "Хитой – Марказий Осиё – Кавказ – Европа", "Belarus – Россия – Қозоғистон – Ўзбекистон – Афғонистон – Покистон", "Ўзбекистон – Туркманистон – Ерон – Т" каби multimodal transport йўналишларини ривожлантириш, "Хитой-Қирғизистон-Ўзбекистон"ва" Ўзбекистон-Афғонистон-Покистон " темир йўллари. 2023-йил сентабр ойида Душанбе шаҳрида бўлиб ўтган Марказий Осиё мамлакатлари transport вазирларининг биринчи учрашуви бу соҳадаги ҳамкорликни мустаҳкамлашда муҳим воқеа бўлди.
Учрашув натижасида transport ва логистика соҳасидаги ҳамкорлик бўйича Қўшма Cоммуниқу Cоммуниқу Cоммуниқу Cоммуниқу Cоммуниқу Cоммуниқу Cоммуниқу Cоммуниқу, шунингдек, ер усти транспортининг уланишини кенгайтириш бўйича битим имзоланди. Ушбу ҳужжатлар ягона минтақавий transport маконини яратиш ва multimodal коридорларни шакллантириш учун ҳуқуқий асос яратди. Остонада бўлиб ўтган олтинчи Саммит интеграциянинг янада жадал суръатини таъминлади, унда минтақавий transport тизимини ривожлантиришнинг асосий йўналишлари келишиб олинди.
Натижада Transport ва логистика марказлари соҳасида ҳамкорлик тўғрисида Memorandum имзоланиши ва Марказий Осиё Transport вазирларининг иккинчи учрашувидан сўнг Остона Коммуниқ ва Коммуникациларини қабул қилиш амалга оширилди.
Жорий йилда Ўзбекистон раислиги ушбу ташаббусларнинг амалий ижросини кучайтирди. Тошкент вилоятида "чегарасиз ҳамкорлик" мавзусида кўп томонлама "Буюк Ипак йўли бизнес ҳамкорлик форуми" ўтказилиб, қўшма transport ва логистика лойиҳаларини илгари суриш учун ҳукуматлар ва ишбилармон доираларни бирлаштирди. Раислик доирасида Марказий Осиё мамлакатлари Transport вазирларининг учинчи йиғилиши ҳам бўлиб ўтди, унда минтақалараро алоқани мустаҳкамлаш ва минтақанинг халқаро transport тизимига интеграциясини кучайтириш бўйича устувор минтақавий лойиҳалар келишиб олинди.
Сув, енергетика ва иқлим масалаларида минтақавий ҳамкорлик Иқлимнинг тез ўзгариши шароитида Марказий Осиё тобора кучайиб бораётган муаммоларга дуч келмоқда, жумладан, сув танқислиги, ерларнинг деградацияси ва енергияга бўлган талабнинг ўсиши. Ушбу жараёнлар минтақа иқтисодиётининг асосини ташкил етадиган ва мувофиқлаштирилган, узоқ муддатли ва далилларга асосланган ечимларни ишлаб чиқишни талаб қиладиган асосий тармоқларга таъсир қилади.
Шу билан бирга, сув, енергия ва озиқ-овқат тизимларининг ўзаро боғлиқлиги биргаликда ўсиш учун янги имкониятларни тақдим етади. Вилоят қайта тикланадиган енергия, мўл-кўл қишлоқ хўжалиги ресурслари ва рақамли технологияларни жорий етиш учун кенг имкониятларга ега. Ушбу ресурслардан оқилона фойдаланишга асосланган комплекс моделни ишлаб чиқиш минтақавий ҳамкорликнинг стратегик устувор йўналишига айланди.
Ўзбекистон ўз раислиги доирасида Марказий Осиё мамлакатлари учун сувдан фойдаланиш самарадорлигини ошириш, сув ва енергия тежовчи технологияларни жорий етиш, қишлоқ хўжалиги соҳасида инновацияларни ривожлантиришга қаратилган комплекс барқарор ривожланиш дастурини ишлаб чиқиш ташаббуси билан чиқди. Бундан ташқари, жорий йилнинг апрел ойида Самарқандда биринчи marta Марказий Осиё иқлим форуми бўлиб ўтди. Forum иқлим ўзгаришига қарши курашиш ва минтақада яшил ва барқарор ривожланишни таъминлашга қаратилган стратегик ташаббусларни муҳокама қилиш учун платформа яратди.
Форумда Президентимиз ташаббуси билан Марказий Осиё учун "яшил тараққиёт" консепсияси ишлаб чиқилаётгани таъкидланди. Ушбу ҳужжат иқлим ўзгаришига мослашиш бўйича кенг кўламли чора-тадбирларни ўз ичига олади ва ҳозирда Бразилияда бўлиб ўтаётган CОП30 иқлим саммитида тақдим етилиши режалаштирилган. Апрел ойида Тошкентда бўлиб ўтган "Марказий Осиёда сув дипломатияси: ишонч, мулоқот ва барқарор ривожланиш йўлида кўп томонлама ҳамкорлик" мавзуидаги халқаро илмий-амалий конференсия бу борада муҳим босқич бўлди. Конференция давомида минтақавий сув ресурсларини оқилона бошқариш консепсияси тақдим етилди.
Ҳужжатда трансчегаравий дарёларни бошқариш, маълумотлар ва технологиялар алмашинувининг мувофиқлаштирилган механизмларини ишлаб чиқиш, ўзаро манфаат ва барча давлатлар манфаатларини ҳурмат қилиш тамойилларига асосланган рақамли monitoring тизимларини жорий етиш кўзда тутилган.
Шундай қилиб, сув дипломатияси нафақат низоларнинг олдини олиш воситасига, балки ишонч ва барқарор ривожланиш омилига айланиб, умуман минтақавий шериклик пойдеворини мустаҳкамламоқда. Енергетика соҳасидаги ҳамкорлик ҳам муҳим аҳамиятга ега. Январ ойида минтақа енергетика вазирларининг иккинчи йиғилиши бўлиб ўтди, унда аста-секин ўзини ўзи таъминлайдиган минтақавий енергия бозорини шакллантиришга тайёрлиги тасдиқланди.
Марказий Осиё мамлакатлари аста-секин яшил ўсиш, барқарор қурилиш, углерод изини камайтириш ва табиий ресурслардан оқилона фойдаланишни ўз ичига олган ягона иқлим тасаввурини ривожлантирмоқда. Ўзбекистон яшил технологиялар ва иқлимга мослашишни тарғиб қилиш бўйича ҳукуматлар, хусусий сектор ва експертлар ҳамжамиятининг саъй-ҳаракатларини бирлаштирадиган яшил ривожланиш ва инновациялар учун минтақавий платформани яратиш ташаббуси билан чиқди.
Маданий-гуманитар ҳамкорлик: ёшлар салоҳиятини ривожлантириш ва Марказий Осиё ўзига хослигини ривожлантириш Марказий Осиё инсоният цивилизациясининг енг қадимги бешикларидан биридир. Минг йиллар давомида минтақа халқларининг умумий тарихий илдизлари бағрикенглик, инсонпарварлик, тинчлик ва меҳмондўстлик қадриятларини шакллантирган ва етказган. Бугунги кунда ушбу мерос минтақанинг буюк тарихи ва ноёб маданий меросидан илҳомланиб, айниқса, ёш авлод ўртасида минтақавий ўзига хосликни ривожлантириш учун муҳим манба бўлиб хизмат қилмоқда.
Сўнгги йилларда қўшма маданий ташаббусларнинг частотаси сезиларли даражада ошди. Улар орасида маданий кунлар, кинофестиваллар, ижодий зиёлилар форумлари ва "Дўстлик кечалари" мавжуд бўлиб, улар минтақа мамлакатларининг иқтисодий ва сиёсий яқинлашувини жамоатчилик томонидан кучли қўллаб-қувватлашга ёрдам беради. Яқин келажакда "Марказий Осиё тарихи ва маданияти: бир ўтмиш, бир муштарак келажак" халқаро Media платформасини ишга тушириш, қўшма media лойиҳаларни, жумладан, минтақавий телерадиоканаллар ва одамларнинг яқинлашишига кўмаклашувчи онлайн ресурсларни ишлаб чиқиш режалаштирилган.
Ушбу ташаббусларнинг амалий ижроси жорий йилда Остона шаҳрида бўлиб ўтган иккинчи Марказий Осиё Media форумида намойиш етилди. Forum тажриба алмашишни осонлаштирди ва минтақа бўйлаб ёш журналистлар ва оммавий ахборот воситалари мутахассисларининг тармоқларини мустаҳкамлади, маданий қадриятлар ва умумий ўзига хосликни тарғиб қилиш учун платформа яратди. Минтақавий sport лойиҳалари ҳам интеграция ва бирдамлик туйғусини ривожлантиришнинг самарали воситасига айланди.
Жорий йилда Ўзбекистонда ўтказилган "Challenge Самарканд" ва Badminton бўйича Марказий Осиё чемпионати каби халқаро мусобақалар ҳамкорлик руҳини янада мустаҳкамлади. Хусусан, қўшни давлатларнинг ютуқлари тобора кўпроқ умумий ютуқлар сифатида нишонланмоқда. Ўзбекистоннинг 2026-йилги жаҳон чемпионатига мезбонлик қилиши Марказий Осиёнинг барча давлатларида қувонч ва ифтихор туйғуларини уйғотди. Ўзбекистон раислигида "туризм ҳафталиги" доирасида жорий йил охиригача бўлиб ўтиши режалаштирилган Марказий Осиё мамлакатлари Маданият вазирлари учрашуви ва туризм форумига фаол тайёргарлик кўрилмоқда. Ушбу ташаббуслар маданиятлараро алоқаларни мустаҳкамлаш, туризмни ривожлантириш ва "бир тур – бутун минтақа" тамойилини илгари суриш, шу орқали Марказий Осиё бўйлаб бизнес ва маданий алоқаларни кенгайтиришга қаратилган.
Ўзбекистон Президентининг ўтган саммитда Марказий Осиё давлатларининг етакчи Олий ўқув юртлари дипломларини ўзаро еътироф етиш тўғрисидаги битимни қабул қилиш таклифи таълим соҳасидаги муҳим қадам бўлди. Ушбу ташаббус ёш мутахассисларга кераксиз бюрократик тўсиқларсиз ўқишни ёки қўшни мамлакатларда ишлашни давом еттиришга имкон берадиган ягона таълим маконини яратишга йўл очади. Ўртача yoshi 29 бўлган минтақа учун бу айниқса муҳимдир. Бундай чора-тадбирлар ёшлар учун имкониятларни кенгайтиради ва умумий минтақавий ўзига хосликни ривожлантиришга ёрдам беради. Шу нуқтаи назардан, Марказий Осиё експерт форуми шафелигида минтақавий ўзига хосликни стратегик устувор вазифа сифатида шакллантиришга бағишланган илмий-амалий анжуман айниқса диққатга сазовордир. Ушбу ташаббуслар биргаликда "Марказий Осиё руҳи" нинг ноёб ҳодисаси - дўстлик, бирлик ва бирдамлик руҳига ҳисса қўшади. Таълим, маданият, sport ва туризм ташаббуслари билан шуғулланувчи ёшлар аста-секин дўстлик ва ҳамкорлик елчиларига айланиб, узоқ муддатли тинчлик, барқарор тараққиёт учун пойдевор яратмоқда, минтақа халқлари ўртасида бирдамликни мустаҳкамламоқда.
ЎЗБЕКИСТОН РАЙИСЛИГИ НАТИЖАЛАРИ
Ўзбекистон раислиги йили минтақавий ҳамкорликда-институционализацияни чуқурлаштириш ва минтақавий ҳамкорликнинг ҳуқуқий ва шартномавий асосларини мустаҳкамлаш йўлида муҳим сифат ўзгаришини қайд етди. Шу нуқтаи назардан, йил давомида етакчи халқаро актёрлар билан ўтказилган кўплаб "Central Асиа Плус" (C5+) учрашувлари ҳам муҳим рол ўйнади. Ушбу актёрлар global кун тартибини шакллантиришда калит ҳисобланади. Шу йилнинг ўзида CА–ЕИ, CА–Хитой, CА–Россия ва CА–Ақш саммитлари минтақанинг global саҳнада ўсиб бораётган динамикаси ва стратегик аҳамиятини акс еттирди. "Марказий Осиё плюс" мулоқотлари давлат раҳбарлари даражасига кўтарилиб, уларнинг амалий аҳамияти ва сиёсий аҳамияти ортиб бораётганидан далолат беради. Минтақавий барқарорликнинг енг муҳим омилларидан бири бўлиб қолаётган чегараларни делимитация қилиш ва демаркация қилишдаги ютуқлар ҳам диққатга сазовордир. 31 март куни Тожикистон, Қирғизистон ва Ўзбекистон ўртасидаги Давлат чегаралари тўғрисидаги уч томонлама битимнинг имзоланиши масъулиятли ва етук дипломатиянинг ёрқин намунаси бўлди. Мазкур шартнома Фарғона водийсидаги узоқ йиллик келишмовчиликларни якунлаб, ишонч ва минтақавий ҳамкорликнинг янги босқичига йўл очди. Тошкент раислигининг яна бир муҳим босқичи октябр ойида бўлиб ўтган Фарғона тинчлик форуми бўлди. Forum жамиятни бирлаштиришга чақирувчи ва минтақавий ҳамкорликни мустаҳкамлайдиган Cоммуниқу Cоммуниқу Cоммуниқу Cоммуниқу Cоммуниқу. Президентимиз 7-маслаҳат йиғилиши олдидан чоп етилган мақоласида таъкидланганидек, "Фарғона тинчлик форуми мамлакатларимизнинг Фарғона водийсида тинчлик ва тотувликни мустаҳкамлашга бўлган ўзаро садоқатининг ёрқин намойиши бўлиб, Марказий Осиёда рўй бераётган конструктив жараёнларни акс еттирди.” Давлат раҳбарлари ташаббуси билан ўтказилган консултатив мулоқот минтақавий ҳамкорликни сифат жиҳатидан янги ривожланиш босқичига кўтариб, ўзини тўла оқлади. Табиийки, вақт ва мувофиқлаштирилган ҳаракатларни талаб қиладиган муаммолар қолмоқда. Бироқ, белгиланган ҳуқуқий ва шартномавий асос ўзаро ҳамкорлик учун барқарор ва доимий асос яратади. Марказий Осиё минтақавий модели консенсус ва мувофиқлаштирилган қарорлар қабул қилишга таянади-қарорлар алоҳида мамлакатлар емас, балки бутун минтақа манфаатлари учун қабул қилинади. Ушбу жараённинг асосий омиллари сиёсий Ирода, ишонч ва ўзаро қўллаб-қувватлаш бўлиб қолмоқда, бу еса Қонунчилик базаси билан биргаликда ҳамкорликни янада чуқурлаштириш учун мустаҳкам пойдевор яратади. Президентимиз таъкидлаганидек, Марказий Осиё ўз тараққиётининг янги тарихий муҳим босқичига қадам қўймоқда: "бугун биз чинакам бирлик сари интиламиз. Кўп йиллар давомида биринчи marta минтақамизда ишонч, яхши қўшничилик ва ўзаро ҳурмат муҳити шаклланиб, бу биргаликдаги тараққиёт учун асос бўлиб хизмат қилмоқда.” "Бу жараён ўз-ўзидан емас; бу умумий тақдирни ва биргаликда ривожланиш потенциалини, шунингдек, самарали минтақавий ҳамкорликка бўлган кенг ижтимоий талабни тан олган мамлакатларимиз раҳбарларининг қасддан қилган иши натижасидир. Марказий Осиё кўп жиҳатдан минтақавий ҳамкорликнинг ўзига хос намунаси ва дунёнинг бошқа минтақалари учун намуна бўлиши мумкин", - деди Шавкат Мирзиёев. Ўзбекистон раислиги даврида шаклланган янги ишонч ва ўзаро англашув руҳи амалий ҳамкорликни янада кенгайтириш, стратегик ташаббусларни биргаликда амалга ошириш, ўзаро боғлиқ, барқарор ва фаровон Марказий Осиёни—умумий уйимиз, умумий манфаатлар, тараққиёт ва хавфсизликни таъминлаш устувор вазифа сифатида барпо етиш учун мустаҳкам замин яратмоқда минтақадаги мамлакатлар.
Акрамжон Нематов,
Ўзбекистон Республикаси Президенти ҳузуридаги стратегик ва минтақавий тадқиқотлар институти директорининг биринчи ўринбосари
Шахло Хамракҳоджаева,
Ўзбекистон Республикаси Президенти ҳузуридаги стратегик ва минтақавий тадқиқотлар институтининг етакчи илмий ходими
