Ўзбекистон ва Сербия ўртасидаги ҳамкорликни мустаҳкамлаш: ҳозирги тенденсия ва истиқболлар
Ўзбекистон ва Сербия ўртасидаги ҳамкорликни мустаҳкамлаш: ҳозирги тенденсия ва истиқболлар
Ўзбекистон ташқи сиёсатининг Европа йўналиши ҳамкорлар географиясини кенгайтириш ва ўзаро манфаатли барча соҳаларда ҳамкорликни чуқурлаштиришга қаратилган. Шу нуқтаи назардан, Сербия билан муносабатлар изчиллик, ўзаро ҳурмат ва ҳамкорликни мустаҳкамлашдан ҳар икки томоннинг доимий қизиқиши билан ажралиб туради. Ўзбекистон ва Сербия ўртасидаги дипломатик муносабатлар тарихи ўттиз йилга бориб тақалади. Бу даврда давлатларимиз сиёсий мулоқотни изчил мустаҳкамлаб, иқтисодий алоқаларни кенгайтириб, маданий-гуманитар алоқаларни янада кенгайтирмоқда. Белград Ўзбекистонга Марказий Осиёдаги муҳим ҳамкор сифатида қараса, Тошкент Сербияни Европа бозорларига йўл очувчи муҳим бўғин деб билади. Таъкидлаш жоизки, икки мамлакат ўртасидаги сиёсий ҳамкорлик тенглик, ўзаро ишонч ва ҳурмат тамойиллари асосида ривожланмоқда. Шундай қилиб, Сербия ташқи ишлар вазирлиги сиёсий директори Zoran Вужичнинг 2017 йилда Тошкентга биринчи ташрифи чоғида Ўзбекистон ташқи ишлар вазирлиги ва Мудофаа вазирлигида музокаралар бўлиб ўтди, натижада вазирликлараро сиёсий маслаҳатлашувлар механизми ишга туширилди ва халқаро алоқалар доирасида келишилган ҳамкорлик йўлга қўйилди. тузилмалар(БМТ, ЕХҲТ ва Қўшилмаслик ҳаракати). 2021 йилда Тошкентда биринчи вазирликлараро маслаҳатлашувлар бўлиб ўтди ва бир йил ўтиб, БМТ Бош Ассамблеяси сессиясида ташқи ишлар вазирлари идоралараро ҳамкорликни янада ривожлантириш тўғрисидаги протоколни имзоладилар. Ҳужжат икки томонлама шерикликни кенгайтириш ва гуманитар алмашинувни фаоллаштиришга туртки бўлди. Томонларнинг сиёсий иродаси туфайли 2023 йил апрел ойида Сербия Бош вазирининг биринчи ўринбосари ва ташқи ишлар вазири Ивица Дачичнинг ташрифи чоғида дипломатик мавжудликни кучайтириш тўғрисида келишувга еришилди, натижада иккала давлатга елчилар тайинланди. Бу қадам Тошкент ва Белграднинг кўп қиррали алоқаларни чуқурлаштириш истагини яққол кўрсатди. 2025 йилда сиёсий мулоқот янада ривожланди. Феврал ойида томонлар миграция соҳасидаги ҳамкорлик истиқболлари ва ҳаракатчанлик бўйича ҳукуматлараро битимни тайёрлаш, шунингдек, маданий-гуманитар алоқаларни мустаҳкамлаш масалаларини муҳокама қилдилар. Жорий йилнинг июл ойида Ўзбекистоннинг Сербиядаги елчиси Ойбек Шахавдинов ташқи савдо бўйича Давлат котиби Nikola Стоянович билан музокаралар ўтказди, унда норматив-ҳуқуқий базани такомиллаштириш, Б2Б ташаббусларини илгари суриш ва инсон алоқаларини мустаҳкамлаш масалалари муҳокама қилинди. Еътиборлиси, Сербия сиёсий ва ишбилармон доиралари Президент Шавкат Мирзиёев бошчилигидаги иқтисодиётни либераллаштириш ва давлат бошқарувини модернизация қилиш жараёнларини чуқурлаштиришга қаратилган кенг кўламли ислоҳотлар натижасида Ўзбекистонга қизиқиш ортиб бораётганини қайд етмоқда. Бундан ташқари, Тошкентнинг Марказий Осиё мамлакатлари ўртасида ишонч ва яхши қўшничиликни мустаҳкамлашга асосланган фаол минтақавий сиёсати юқори баҳоланмоқда. Шу нуқтаи назардан, Ўзбекистоннинг конструктив минтақавий мулоқотни йўлга қўйишга ёндашуви Сербиянинг стратегик ҳужжатларида мустаҳкамланган ташқи сиёсат тамойилларига тўлиқ мос келишини алоҳида таъкидлаш жоиз. Мамлакат ташқи сиёсатининг "тўрт устуни" стратегиясида таъкидланганидек, "минтақавий интеграция ва кўп қирралилик Сербия фаровон мамлакатга айланиши мумкин бўлган муҳитдир." Икки мамлакат ҳам турли минтақалар билан алоқаларни мустаҳкамлаш ва халқаро майдонда манфаатлар мувозанатини сақлашга интилиб, кўп векторли ташқи сиёсат олиб бормоқда. Таъкидлаш жоизки, Тошкент ва Белград терроризм ва трансмиллий жиноятчиликка қарши курашдан тортиб, барқарор ривожланиш ва иқлим хавфсизлигига қадар global ва минтақавий кун тартибидаги муҳим масалалар бўйича ҳам худди шундай позицияларга ега. Албатта, иқтисодий ҳамкорлик Ўзбекистон-Сербия муносабатларининг асосий механизмларидан биридир. Айни пайтда ҳуқуқий базани кенгайтириш, жумладан, савдо-иқтисодий ҳамкорлик тўғрисидаги битимни тайёрлаш бўйича ишлар олиб борилмоқда. Кенг кўламли ислоҳотларни амалга ошираётган ва модернизацияга йўналтирилган ҳар икки мамлакат шерикликни иқтисодиётни диверсификация қилиш ва рақобатбардошлигини ошириш воситаси деб билади. Ўзбекистондаги қулай сармоявий муҳит ўзаро савдони мустаҳкамлашнинг муҳим омилига айланди. Шундай қилиб, икки мамлакат ўртасидаги савдо айланмаси қарийб ўн баробар ошди, 1,9 йилда 2017 million доллардан 18,6 йилда 2024 million долларгача. Шу билан бирга, айни даврда Ўзбекистон експорти уч баравар ошди, бу икки мамлакат бизнесининг узоқ муддатли ҳамкорликка қизиқиши ортиб бораётганидан яққол далолат беради. Шу билан бирга, фармацевтика, қишлоқ хўжалиги, енергетика, тиббиёт, юқори технологиялар ва рақамли трансформация истиқболли йўналишлар бўлиб қолмоқда. Жорий йилнинг август ойида томонлар инвестициялар учун янги уфқларни очадиган қўшма саноат ва қишлоқ хўжалиги лойиҳаларини ишга тушириш орқали савдо ҳажмини ошириш имкониятларини муҳокама қилдилар. Алоқаларни мустаҳкамлашда иқтисодий алоқалар билан бир қаторда парламент дипломатияси ҳам муҳим ўрин тутади. Депутатларнинг фаол ташрифлари барқарор ривожланиш, жамиятни демократлаштириш, gender тенглигини таъминлаш ва инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш соҳаларидаги ҳамкорликни ривожлантиришга хизмат қилмоқда. 2021 йилдан буён икки мамлакат парламентларида парламентлараро мулоқотни чуқурлаштириш ва тажриба алмашишга кўмаклашувчи дўстлик гуруҳлари фаолият кўрсатмоқда. Ўзбекистон-Сербия ҳамкорлигининг ҳозирги босқичи иқтисодиётда ҳам, гуманитар соҳада ҳам янги имкониятлар очмоқда. Ушбу fonda келгуси йиллар учун икки томонлама кун тартибини белгилайдиган бир нечта асосий йўналишларни аниқлаш мумкин. Биринчидан, савдо-иқтисодий алоқаларни мустаҳкамлаш. Икки мамлакат ўртасидаги савдо-сотиқнинг ҳозирги даражаси ҳамкорликнинг мавжуд салоҳиятига мос келмайди деган умумий фикр мавжуд. Сербиялик експертлар Ўзбекистоннинг иқтисодий имкониятлари, инсон капитали, табиий ресурслари ва ЯИМ ўсиш суръатлари йилига 5 фоиздан ошиб бораётганини юқори баҳоламоқда. Ўз навбатида, Сербия Болқон минтақасидаги енг динамик бозорлардан бирига айланмоқда. Сербия иқтисодиёти диверсификациянинг кучли белгиларини кўрсатмоқда, аста-секин қишлоқ хўжалиги ва оғир саноат каби анъанавий тармоқлардан инновацион тармоқларга, шу жумладан ИТ, автомобилсозлик, қишлоқ хўжалиги, фармацевтика ва бошқаларга ўтмоқда. Келгусида сармоявий алоқаларнинг фаоллашуви қўшма инвестиция лойиҳалари ва технологиялар алмашинувидан тортиб, минтақавий бозорлардаги иштирокимизни кенгайтиришгача бўлган ўзаро манфаатли ҳамкорлик учун янги уфқларни очади. Иккала мамлакатнинг иқтисодий афзалликлари ва стратегик жойлашувининг уйғунлиги уларнинг шериклигини барқарор ўсиш ва минтақавий интеграция омили сифатида кўриб чиқишга имкон беради. Иккинчидан, ҳамкорликнинг енг истиқболли йўналишларидан бири бу қишлоқ хўжалиги соҳасидир. Ўзбекистон агросаноат мажмуасини модернизация қилиш шароитида илғор технологияларни жорий етиш, кадрлар тайёрлаш ва самарадорликни ошириш устувор вазифа ҳисобланади. Бу борада Сербиянинг тажрибаси ниҳоятда қимматлидир. Қишлоқ хўжалиги Сербия иқтисодиётнинг муҳим қисми бўлиб қолмоқда: атрофида 40% мамлакат ҳудудининг ерларни томонидан ишғол қилинган, қишлоқ хўжалиги сектори гача ҳосил 6% ялпи ички маҳсулотга нисбатан ва експорт салоҳиятига ега 12 миллиард евро. Шу билан бирга, Белград соҳадаги янгиликларни изчил қўллаб-қувватлайди: тадқиқот ва ишланмаларга сармоя киритадиган компаниялар учун солиқ имтиёзлари мавжуд ва технопарклар фаол ривожланмоқда. Бундан ташқари, сўнгги йилларда Сербияда муваффақиятли агротехнологик стартаплар ва меваларни қайта ишлаш корхоналари пайдо бўлди. Шундай қилиб, ушбу соҳадаги ҳамкорлик салоҳияти сезиларли кўринади. Буни 2025 йил июл ойида Ўзбекистон ва Сербия қишлоқ хўжалиги вазирлари Иброхим Абдурахмонов ва Milan Крких ўртасида Addis-Абебада Бмтнинг озиқ-овқат тизимлари бўйича иккинчи сессиясида еришилган келишув тасдиқлади. Томонлар қишлоқ хўжалиги технологияларини алмашиш, тупроқ деградациясига қарши биргаликда курашиш ва сув ресурсларидан оқилона фойдаланишга келишиб олдилар. Ўзбекистондан Сербияга музлатилган меваларни тўғридан-тўғри етказиб беришни ташкил етиш бўйича ишлар олиб борилмоқда. Учинчидан, илмий-техник, маданий-гуманитар соҳаларда ҳамкорлик учун катта салоҳият мавжуд. Сербиянинг таълим тизими Европадаги енг илғор тизимлардан бири сифатида тан олинган бўлиб, бу тажриба алмашиш ва қўшма университет дастурларини яратиш, айниқса ИТ ва атроф-муҳит фанлари соҳасида имкониятлар очади. Бу Сербия ИТ сектори барқарор ўсишини кўрсатиб диққатга сазовордир: бугун, ИТ саноати ҳақида тўғри келади 10% миллий ялпи ички маҳсулотга нисбатан. Рақамли хизматлар експорти жадал суръатлар билан ўсиб бормоқда ва маҳаллий компаниялар халқаро бозорга ишонч билан кириб бормоқда. Худди шу пайтни ўзида, таҳлилчилар кўра, Сербия ит соҳасида кадрлар тақчиллиги ҳақида 5,000 ҳар йили одамлар. Ўзбекистонда, ўз навбатида, ИТ соҳаси иқтисодий ривожланишнинг асосий омилларидан бирига айланди. Бугунги кунда Digital Uzbekistan 2030 стратегияси доирасида республика олдида кенг кўламли рақамли трансформация бўйича улкан вазифалар турибди. Асосий мақсад-тегишли хизматлар експорти ҳажмини йилига беш миллиард долларга етказиш. Шундай қилиб, илмий-техник соҳадаги ҳамкорликни ривожлантириш Ўзбекистон ва Сербия ўртасидаги иқтисодий ва сармоявий шерикликнинг мантиқий давоми бўлади. Икки мамлакатнинг салоҳияти ва стратегик йўналишларининг синергияси қўшма тадқиқот марказлари, таълим дастурлари ва технологик стартапларни яратиш учун имкониятлар очиб беради, барқарор ривожланиш ва икки томонлама алоқаларни мустаҳкамлаш учун барча шарт-шароитларни яратади. Умуман олганда, Ўзбекистон-Сербия ҳамкорлиги изчил ривожланишдан далолат беради ва стратегик характерни шакллантиради. Тошкент ва Белград ўзаро ишонч, сиёсий Ирода ва ташқи сиёсат устуворликларининг яқинлигига асосланиб, узоқ муддатли шериклик учун мустаҳкам пойдевор яратмоқда. Кўп қиррали алоқаларни мустаҳкамлаш замонавий технологиялар ва инвестицияларни жалб қилиш, Европа Иттифоқидан сайёҳлик оқимини кўпайтириш ва Ўзбекистон маҳсулотларини Европа бозорларига експорт қилишни кенгайтириш имконини беради. Белград ислоҳотчи ва иқтисодий жиҳатдан ўсиб бораётган Ўзбекистон Сербиянинг ташқи иқтисодиётини диверсификация қилиш ва Марказий Осиё бозорига чиқиш стратегиясини амалга оширишда муҳим ҳамкорига айланиши мумкинлигини тобора кўпроқ англамоқда.
Шахноза Қодирова
Ўзбекистон Республикаси Президенти ҳузуридаги стратегик ва минтақалараро тадқиқотлар институти бўлим бошлиғи
