Ўзбекистон-Финляндия ҳамкорлиги: ҳамкорликнинг янги динамикаси ва амалий йўналишлари
Ўзбекистон-Финляндия ҳамкорлиги: ҳамкорликнинг янги динамикаси ва амалий йўналишлари
Финляндия моделининг барқарорлиги ва ўзбек ислоҳотларининг динамикаси икки мамлакат ўртасидаги ҳамкорликни чуқурлаштириш учун мустаҳкам замин яратмоқда. Финляндия технологик етакчилик, самарали бошқарув ва яхши ривожланган ижтимоий сиёсатни бирлаштиради. Юқори даражадаги давлат томонидан тартибга солинадиган ва фаол хусусий секторга ега бўлган аралаш ривожланиш модели узоқ муддатли режалаштириш, технологик етакчилик ва тенглик тамойилларига асосланади. Балансли иқтисодий сиёсат инфляцияни юқори АА+ кредит рейтинги билан 2-3% да ушлаб туради. Тадқиқот базаси давлат стратегиясининг елементи сифатида молиялаштирилади. Тадқиқот ва ишланмаларга сарфланадиган умумий харажатлар Яимнинг 3 фоизидан ошади ва 2023 йилда у 8,4 миллиард еврога етди ва ўтган йилга нисбатан 6,3 фоизга ўсди. Ушбу ҳисса давлат сектори, университетлар ва бизнес томонидан таъминланди. Финляндия иқтисодиёти очиқ ва експортга йўналтирилган бўлиб қолмоқда. 2024 йилда ташқи савдо 146,5 миллиард еврони ташкил етди, шундан експорт 72,2 миллиард еврони ва import 74,3 миллиард еврони ташкил етди. Технологик ихтисослашув, ривожланган рақамли муҳит ва юқори инсон капитали инвесторлар учун башорат қилинадиган муҳитни яратади. Шу билан бир қаторда, сўнгги саккиз йил ичида Ўзбекистон Марказий Осиёда ислоҳотларни тезлаштирувчи восита бўлиб хизмат қилди. Мамлакат ЯИМ икки баравар кўпайди ва 115 миллиард долларга етди. 2017 йилдан бери асосий воситаларга инвестициялар 240 миллиард долларни ташкил етди, 130 миллиард доллардан ортиқ хорижий манбалардан олинган. Халқаро захиралар 48 миллиард доллардан ошди. Чиқариш тузилиши ўзгармоқда. Саноатнинг улуши 20% дан 26% гача, хизмат кўрсатиш соҳасининг улуши 44% дан 47% гача, меҳнат унумдорлиги 45% га ошди. Норматив ўзгаришлар хусусий капитал учун майдонни кенгайтирди ва transport ва енергетика лойиҳалари саноатлаштириш ва експорт учун янги базани яратди. Ислоҳотлар натижасида Ўзбекистоннинг Европа Иттифоқи мамлакатлари билан савдоси барқарор траекторияга еришмоқда. 2017-2024 йиллар мобайнида Ўзбекистон ва Европа Иттифоқи ўртасидаги товар айирбошлаш ҳажми 2,4 баробардан 2,6 дан 6,4 миллиард долларгача ошди. 2024 йилда експорт 27 йилга нисбатан деярли 2023 фоизга ошди, import еса таққосланадиган даражада қолди. Икки томонлама сиёсий муносабатлар ва савдо-иқтисодий ҳамкорликнинг янги босқичи Ўзбекистон-Финляндия муносабатларидаги ижобий динамика айниқса сезиларли. Олий даражадаги мунтазам мулоқотлар икки томонлама мулоқот ривожига янги суръат бахш етди. 12 йил 2024-ноябр куни Ўзбекистон Президенти Шавкат Мирзиёев ва Финляндия Президенти Aleksandr Стубб Бокуда бўлиб ўтган CОП29 саммити доирасида учрашдилар. Томонлар яшил иқтисодиёт, қайта тикланадиган енергетика, инновациялар ва таълим соҳаларидаги ҳамкорлик истиқболларини муҳокама қилдилар, шунингдек, барқарор ривожланиш ва иқлим кун тартиби бўйича фикр алмашдилар. Сиёсий мулоқотнинг давоми 9 йил 2025 сентябрда бўлиб ўтган telefon орқали суҳбат бўлиб, унда давлат раҳбарлари иқтисодий ва гуманитар ҳамкорликни кенгайтириш йўлларини кўриб чиқдилар. Бундан ташқари, Финляндия Президенти 2025 йил октябр ойи охирида Ўзбекистонга расмий ташриф билан келиши кутилмоқда, бу еришилган келишувларни мустаҳкамлаш ва ҳамкорликнинг янги йўналишларини очиш учун мўлжалланган. Шундай қилиб, савдо-иқтисодий ҳамкорликни чуқурлаштириш, Финляндия технологияларини жорий етиш ва Ўзбекистон иқтисодиётининг устувор тармоқларига инвестицияларни жалб қилиш учун қулай асос яратилмоқда. 2019 йилдан 2024 йилгача савдо айланмаси уч баравар кўпайди ва 152 million долларга етди. Ўзбекистон експорти қарийб 17 баробар ошиб, 4,73 million долларга, Финляндия импорти еса қарийб уч баробарга ошиб, 147 million долларга етди. Биргина ўтган йилнинг ўзида Ўзбекистоннинг Финляндияга експорти 56 фоизга, import еса 3,2 баробар ошди. 2025-йил январ-август ойларида савдо ҳажми 68 million доллардан ошди. Икки мамлакат ўртасидаги товар айирбошлаш қиёсий устунликларни акс еттиради. Масалан, Ўзбекистон саноат товарлари ва хизматларини етказиб беради, Финляндия еса машина ва transport ускуналари, шунингдек, кимёвий маҳсулотлар ва озиқ-овқат маҳсулотларини експорт қилади. Ҳамкорлик истиқболлари Финляндиянинг муҳандислик, тоза технологиялар, рақамли соғлиқни сақлаш, таълим ва илмий-тадқиқот соҳасидаги ишланмаларини ҳисобга олган ҳолда савдо-иқтисодий ҳамкорликнинг янги кун тартиби шакллантирилмоқда, бу Ўзбекистоннинг технологик янгиланиш, енергия самарадорлиги ва инсон капиталини ривожлантириш мақсадларига мос келади. Ўз навбатида, қулай ишбилармонлик муҳити ва республикадаги йирик инфратузилма лойиҳалари хорижий компаниялар учун харажатларни камайтиради. Ўзбекистонда яратилган шарт-шароитлар ва мамлакатни ривожлантиришнинг устувор йўналишларини ҳисобга олган ҳолда, бир қатор соҳаларда Ўзбекистон-Финляндия ҳамкорлигини янада чуқурлаштириш имконияти мавжуд. Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар марказининг ҳисоб-китобларига кўра, қисқа муддатда Финляндияга експортни кўпайтириш мумкин. Ўзбек ишлаб чиқарувчилари тажриба ва устунликка ега бўлган позицияларга, хусусан, тайёр тўқимачилик ва кийим-кечак, мева ва ёнғоқ, поябзал, шунингдек, charm, тош ва цемент маҳсулотлари, мис ва мис ярим тайёр маҳсулотларга устувор аҳамият берилади. Логистикани Хелсинки ва Ҳаминакотка портлари орқали, туркуда мумкин бўлган захира билан ташкил қилиш тавсия етилади. Савдо каналларини йирик тармоқлар ва дистрибюторлар, шу жумладан Кеско ва С Group орқали қуриш оқилона. Муваффақиятнинг асосий шартлари Европа Иттифоқи стандартларига мувофиқ сертификатлаш, барқарор таъминот ва мунтазам шартномалардир. Саноат кооперацияси тўлиқ ишлаб чиқариш цикли билан, масалан, трикотаж, жун, charm каби соҳаларда, йигирув ва бўяшдан тайёр кийим ишлаб чиқаришга қадар маҳсулотларни чуқур қайта ишлашга ўтишни ўз ичига олади. Лапуан Канкурит ва Пиртин Кеҳр каби Финляндия компаниялари билан ҳамкорлик қилиш. M. M., шунингдек, Aalto университети дизайн мактаби технологик мос ёзувлар нуқталари сифатида мумкин. Қишлоқ хўжалиги соҳасида Луқонинг илмий кўмаги билан Финляндия йўналишларига асосланган қўйларни кўпайтириш дастурлари қизиқиш уйғотмоқда. Бундай ҳамкорлик тўқимачилик кластерининг хом ашё базасини мустаҳкамлайди ва ишлаб чиқаришни кўпайтиради. "Рақамли "ва" яшил " модернизацияда Nokia каби етакчи ўйинчилар иштирокида Telekom инфратузилмаси ва муҳим тизимларни бошқариш бўйича ҳамкорлик қилиш мумкин. Енергетика соҳасида Финляндиянинг Валое, Фортум Solar ва В компаниялари иштирокида қуёш қурилмалари ва сақлаш тизимларининг таркибий қисмларини маҳаллийлаштириш, ақлли тармоқларни ривожлантириш ва иссиқ иқлим шароитида авлод самарадорлигини ошириш каби соҳаларда ҳамкорлик истиқболлари мавжуд. ВТТ ва Лутни тадқиқот ва материалшуносликка жалб қилиш тавсия етилади, бу мамлакат ичида барқарор технологик ва кадрлар захирасини шакллантиришга, минтақада експорт жойларини очишга ёрдам беради. Машинасозликда тугунларда Metso ва Валмет билан лойиҳалар, хизмат кўрсатиш ва қисман локализация қилиш мумкин. Конеcранес ва Cарготеc ваколатлари юк ечимлари ва юк ташиш ускуналари учун кўрсаткичдир. Иқлим ўлчовлари ва сув-кимёвий еритмаларда "Ваисала" ва "Кемира" мос ёзувлар нуқталарига айланиши мумкин. Инсон капитали учун якуний устуворлик қолади. Хелсинки университети, Tampere университети ва Оулу университети билан қўшма дастурларни, саноат амалиётларини ва юқори технологияли соҳалар учун муҳандислар, технологлар ва сифатли мутахассисларни тайёрлаш усулларини жорий етиш зарур. Институционал муҳитни яратиш доирасида чегара тартиб-қоидаларини бирлаштириш, яшил йўлакларни ишга тушириш, рақамли урф-одатлар ва сертификатларни ўзаро тан олиш зарур. Бундан ташқари, саноат ва агросаноат кластерлари, логистика марказлари, шунингдек, ўқув ва қайта тайёрлаш дастурларини яратиш зарур. Яқин келажакда Ўзбекистон ва Финляндия ўртасидаги ҳамкорликни барқарор траекторияга олиб чиқиш мумкин. Финляндия учун Ўзбекистон маҳсулот ва бутловчи қисмларнинг ишончли етказиб берувчиси, технологиялар ва ускуналарнинг янги бозори бўлса, Ўзбекистон учун ҳамкорликни чуқурлаштириш Шимолий Европада замонавий ечимлар ва савдо каналларидан фойдаланиш демакдир. Хулоса қилиб шуни таъкидлаш керакки, Финляндиянинг самарали давлат бошқаруви, инновация ва екологик масъулият моделининг Ўзбекистонда амалга оширилаётган кенг кўламли ислоҳотлар билан уйғунлиги ишлаб чиқариш, енергетика, телекоммуникация ва таълим соҳаларида қўшма амалий лойиҳаларни амалга ошириш учун мустаҳкам замин яратмоқда. Бундай ҳамкорлик нафақат миллий иқтисодиётнинг технологик даражасини ошириш, балки узоқ муддатли, барқарор ва ўзаро манфаатли ривожланишга йўналтирилган Ўзбекистон-Финляндия муносабатларига янги сифат бахш етиши мумкин.
Афзал Артиков,
Ўзбекистон Республикаси Президенти ҳузуридаги иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази
Бош илмий ходими
