Турк дунёсининг янги иқтисодий кун тартиби: Ўзбекистон туркий дунёни ривожлантиришнинг стратегик йўналишини белгилаб берди
Турк дунёсининг янги иқтисодий кун тартиби: Ўзбекистон туркий дунёни ривожлантиришнинг стратегик йўналишини белгилаб берди
Замонавий жаҳон иқтисодиёти чуқур ўзгариш ҳолатида. Бозорлар учун Global рақобат кучаймоқда, логистика йўналишларида силжишлар рўй бермоқда ва янги ўсиш марказлари шаклланмоқда. Ушбу фонда хатарлар ва ноаниқликлар кучаймоқда, бу эса мамлакатлардан мослашувчан ва мувофиқлаштирилган тарзда ҳаракат қилишни талаб қилади. Бундай шароитда минтақавий бирлашмалар тобора муҳим аҳамият касб этмоқда. Улар нафақат сиёсий платформалар, балки беқарорлик шароитида барқарор ривожланишни таъминлашга қодир бўлган муҳим иқтисодий устунларга айланмоқда. Бундай бирлашма эволюциясининг ёрқин намунаси туркий давлатлар ташкилоти (ОТГ). Дастлаб маданий-гуманитар ҳамкорликка йўналтирилган бўлса, бугунги кунда у жадал равишда тўлақонли иқтисодий ҳамжамиятга айланмоқда. Буни ОТГнинг макроиқтисодий кўрсаткичлари тасдиқлайди. Аъзо мамлакатларнинг умумий ЯИМ 2,1 йилда 2024 trillion долларга етди ва ички савдо 30,9 йилда 2022 миллиард доллардан 45 йилда 2024 миллиард долларга ўсди. Икки йил ичида 45% га ўсиш global ўртача кўрсаткичдан сезиларли даражада юқори ва иқтисодий интеграциянинг ортиб бораётганидан далолат беради. Марказий Осиё минтақаси бу ўсишга катта ҳисса қўшмоқда. Туркия минтақадаги енг йирик иқтисодиёт бўлиб қолаётганига қарамай, айнан Марказий Осиё, айниқса, Ўзбекистон енг жадал ривожланаётганини кўрсатмоқда. 2024 йилда Ўзбекистон иқтисодиёти барқарор ўсиб, 6 фоизга ўсди. Бундан ташқари, жорий йилнинг биринчи чорагида мамлакат ЯИМ ўтган йилнинг шу даврига нисбатан 6,8 фоизга ўсди. Ўсишга асосий тармоқлар катта ҳисса қўшди: хизмат кўрсатиш соҳаси 7% га, қурилиш – 10,7% га, саноат – 6,5% га ошди. Ушбу кўрсаткичлар Ўзбекистоннинг ТГ доирасида иқтисодий ўсиш двигатели сифатида ўсиб бораётган ролини таъкидлайди ва унинг нафақат ўз муваффақиятларини намойиш этишга тайёрлигини тасдиқлайди, балки бутун турк дунёсининг стратегик кун тартибини шакллантиради ва бутун уюшма учун узоқ муддатли ривожланиш векторини белгилаши мумкин бўлган ташаббусларни таклиф этади. Жорий йил 21 Май куни Будапештда ОТГ норасмий саммитида Ўзбекистон Президенти Ш.M. Мирзиёев устувор тармоқлар, инвестиция лойиҳалари ва мавжуд инвестиция имкониятлари ҳақида маълумот тўплайдиган ягона инвестиция порталини, рақамли платформани яратишни таклиф қилди. Бундай тизим маҳаллий ва халқаро инвесторлар учун шаффоф ва тушунарли шароитларни таъминлайди ва шу билан минтақанинг умумий инвестицион жозибадорлигини оширади. Давлатимиз раҳбари инвестиция интеграцияси мавзусини ишлаб чиқар экан, навбатдаги қадам стартаплар ва юқори технологияли лойиҳаларни қўллаб-қувватлашга йўналтирилган қўшма корхона ташкил этиш бўлишини таъкидлади. Ушбу ташаббус, айниқса, узоқ муддатли капиталга кириш имконияти чекланган Марказий Осиё мамлакатлари учун долзарбдир. Венчур капитали механизмлари нафақат хавфларни баҳам кўришга ёрдам беради, балки инновацион ривожланишни рағбатлантиради – келажак иқтисодиётига ўтишнинг зарурий шарти. Минтақанинг инвесторлар учун жозибадорлиги ўсиб бораётганини рақамлар ҳам тасдиқлайди: 2023 йилда МДҲ мамлакатларига тўғридан-тўғри хорижий инвестициялар 50 миллиард долларга этди, бу 66 йилга нисбатан 2017 фоизга юқори. Шу билан бирга, қўшма корхоналар сони қарийб икки баробарга, 53 000 дан 92 000 гача ўсди, бу эса мамлакатлар ўртасидаги ишонч ва яқин иқтисодий ҳамкорлик ортаётганидан далолат беради. Ушбу ижобий тенденциялар айниқса Ўзбекистонда яққол кўзга ташланади: 2024 йил бошидан буён бу ерда ОТГГА аъзо давлатлар капитали иштирокидаги 500 дан ортиқ янги корхона ташкил этилиб, уларнинг умумий сони 4 мингга этди, бу республикадаги хорижий иштирокидаги барча корхоналарнинг 28,8 фоизини ташкил этади. Саноат кооперацияси инвестиция кун тартибининг мантиқий давомига айланмоқда. Ўзбекистон кимё, энергетика, тог-кон, енгил, фармацевтика, чарм-поябзал, озиқ-овқат ва қурилиш саноатида йирик ишлаб чиқариш қувватларини яратиш учун саноат кооперацияси дастурини ишлаб чиқишни таклиф қилди. Бу трансчегаравий ишлаб чиқариш занжирларини қуриш, харажатларни оптималлаштириш ва лойиҳани амалга оширишни тезлаштириш имконини беради. БМТ маълумотларига кўра, кооператив моделлар ишлаб чиқариш вақтини 14-20 ойга қисқартириши ва офлайн режимга нисбатан харажатларни 70% гача камайтириши мумкин. Бу нафақат иқтисодий фойда, балки кучли ижтимоий самарани ҳам яратади: янги иш ўринлари яратилиб, минтақанинг экспорт салоҳияти оширилмоқда. Фармацевтика саноати айниқса истиқболли кўринади, бу ерда қўшма корхоналар нафақат ички еҳтиёжларни қондириш, балки ташқи бозорларга, шу жумладан яқин Шарқ ва Африкага чиқиш имкониятига эга бўлади. Икки мамлакат ўртасида саноат кооперациясини ривожлантириш туркий дунёни 2040 йилгача ривожлантириш стратегиясининг устувор йўналишларидан бири сифатида белгиланди. Бунинг муҳим воситаси туркий савдо-саноат палатаси бўлиб, у тадбиркорлар ўртасидаги ҳамкорликни самарали қўллаб-қувватлайди. Бироқ, замонавий инфратузилмани ривожлантирмасдан туриб, барқарор саноат ва савдо ҳамкорлигини таъминлаш мумкин эмас. Шунинг учун самарали Шарқ–Ғарбий ва Шимолий–Жанубий транспорт коридорларини яратиш ОТГ учун стратегик устувор вазифага айланмоқда. Шу билан бирга, ҳаддан ташқари маъмурий тўсиқларни бартараф етадиган соддалаштирилган божхона процедураларини амалга оширишни тезлаштириш муҳимдир.
Ушбу муаммоларни ҳал етиш нуқтаи назаридан Ўзбекистон Президенти жорий йилнинг ноябр ойида Тошкентда туркий давлатларнинг Мултимодел Транспорт ва логистика бўйича халқаро форум ўтказиш ташаббуси билан чиқди, бу мувофиқлаштирилган ёндашувларни ривожлантириш ва тармоқлараро шерикликни мустаҳкамлаш учун муҳим майдон бўлади. Бугунги кунда МДҲ мамлакатлари ўртасида юк ташиш мавжуд йўналишларнинг тирбандлигидан тортиб, замонавий логистика марказлари ва хизмат кўрсатиш инфратузилмасининг етишмаслигигача бўлган бир қатор жиддий муаммоларга дуч келаётганини ҳисобга олсак, форумни ўтказиш айниқса муҳимдир. Ғарб експертларининг фикрича, божхона расмийлаштируви вақтини атиги бир кунга қисқартириш савдо айланмасини 3-5 фоизга ошириши мумкин. Шундай қилиб, инфратузилмага инвестициялар нафақат савдони қўллаб-қувватлаш, балки бутун минтақа иқтисодиётининг жадал ўсишининг калитидир. Ўзбекистон раҳбари томонидан еълон қилинган асосий ташаббуслар қаторида савдони кенгайтириш бўйича амалий дастур қабул қилиш таклифи алоҳида еътиборга лойиқдир. Уни амалга ошириш ТГ доирасидаги иқтисодий динамикани сезиларли даражада фаоллаштиришга, иштирокчи давлатлар ўртасида товар айирбошлашни кенгайтириш учун қўшимча имтиёзлар яратишга қодир. Ушбу дастурни муваффақиятли амалга оширишнинг муҳим елементи ташқи иқтисодий фаолиятни осонлаштирадиган ва тезлаштирадиган замонавий рақамли воситаларни ишлаб чиқишдир. Шу нуқтаи назардан, Ўзбекистон Президентининг гуруҳ ичидаги савдо иштирокчилари учун ягона рақамли платформа бўлган Турк-Trade онлайн платформасини яратиш ташаббуси муҳим рол ўйнайди. Унинг мақсади ишлаб чиқарувчилар, инвесторлар ва харидорларни Реал вақтда битимлар тузилиши, логистика кузатилиши ва маълумот алмашилиши мумкин бўлган умумий екотизимга бирлаштиришдир. Бундай тизим туркий мамлакатлар иқтисодиётининг асоси бўлган кичик ва Ўрта бизнес (кўк) учун алоҳида аҳамиятга ега. Рақамли ечимлар туфайли кўкдан янги бозорларга сезиларли харажатларсиз кириш имконияти пайдо бўлади, бу еса рақобатбардошликни оширади ва тадбиркорлик фаолиятини рағбатлантиради. Умуман олганда, Ўзбекистон раҳбари томонидан билдирилган таклифларни ташкилотни кенг кўламли институционал ўзгартиришнинг бошланғич нуқтаси сифатида кўриб чиқиш мумкин. Мамлакат нафақат фаол иштирокчи, балки минтақавий ҳамкорликнинг янги архитектурасини ташкил етувчи тизимли ўзгаришлар ташаббускори ролини ўз зиммасига олади. Ушбу янги кун тартибининг асосий елементлари рақамли иқтисодиётга, биргаликда ишлаб чиқаришга, логистика модернизациясига ва сармоявий ҳамкорликка айланмоқда. Буларнинг барчаси туркий дунёда барқарор, рақобатбардош ва ўзаро манфаатли ўсиш учун мустаҳкам замин яратади. Жорий йилнинг октябр ойи бошида Бокуда бўлиб ўтадиган ОТГ саммити ушбу ташаббусларнинг аҳамияти ва долзарблигини тасдиқлайди. Бу ерда давлат раҳбарлари минтақавий ҳамкорликнинг устувор йўналишларини муҳокама қиладилар ва бу Ўзбекистон учун рақамли иқтисодиёт, қўшма корхоналар ва сармоявий ҳамкорлик соҳаларида муҳим ташаббусларни илгари суриш учун алоҳида имконият бўлади.
Шавкат Алимбеков,
Етакчи Тадқиқотчи Марказий Осиё халқаро институти
