Янги Ўзбекистон инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилишнинг Қонунчилик базасини мустаҳкамламоқда
Янги Ўзбекистон инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилишнинг Қонунчилик базасини мустаҳкамламоқда
Янги Ўзбекистонда инсон ҳуқуқ ва эркинликларини илгари суриш, ҳимоя қилиш ва уларга риоя этиш Давлат сиёсатининг устувор йўналишларидан биридир. Ўтган йиллар давомида мамлакатимизда қонун устуворлиги ва инсон ҳуқуқларини ҳурмат қилиш тамойиллари таъминланган миллий давлатчиликнинг мустаҳкам пойдевори бунёд этилди.
ЯНГИ ЎЗБЕКИСТОННИНГ ХАЛҚАРО ТАШАББУСЛАРИ
Бугунги кунда БМТнинг барқарор ривожланиш мақсадларини амалга ошириш, рақамли трансформацияни рағбатлантириш, давлат хизматларини кўрсатишда инновацион ечимларни қўллаш ва давлат бошқаруви институтлари самарадорлигини кескин ошириш бўйича халқаро илғор тажрибалар алмашинуви ҳар қачонгидан ҳам муҳим аҳамият касб этмоқда. 2025 йил март ойида бош котиб Бирлашган Миллатлар ташкилотининг самарадорлигини ошириш имкониятларини аниқлаш, мандатларнинг бажарилишини кўриб чиқиш ва Бирлашган Миллатлар ташкилоти тизимидаги потенциал таркибий ўзгаришлар ва дастурларни қайта қуриш орқали ишини ўзгартиришга қаратилган БМТ-80 ташаббусини бошлади. БМТ Бош котиби Antonio Гутеррес Штатларга мурожаат қилди: "биз идеал шароитларни кута олмаймиз. Енди биз халқаро ҳамкорликни янада кенг, адолатли ва инклюзив қилиш учун уни янгилаш ва ислоҳ қилиш йўлидаги дастлабки қатъий қадамларни қўйишимиз керак."
Янги Ўзбекистон Бош котибнинг халқаро тинчлик ва барқарорликни таъминлаш, Бирлашган Миллатлар ташкилоти ва унинг асосий институтларини замонавий воқеликка мослаштириш бўйича ташаббусларини қўллаб-қувватлайди. Сўнгги йилларда Бирлашган Миллатлар ташкилоти билан ҳамкорлик мисли кўрилмаган даражада бўлиб, 160 та қўшма дастур ва лойиҳалар муваффақиятли амалга оширилди. Жорий йилнинг ўзида Ўзбекистонга ташкилотнинг асосий тузилмалари ва муассасалари, жумладан БМТ-Habitat ва ЮНИСЕФ раҳбарлари ташриф буюрди, Тошкентда БМТ аёллар ваколатхонаси очилди. Биз БМТнинг барча тузилмалари фаолиятида фаол иштирок этамиз. 2021 йилдан 2023 йилгача улар инсон ҳуқуқлари бўйича Кенгашга қўшилишди, 2024 йилда улар ЕCОСОC, ХМТ маъмурий Кенгаши ва инсон ҳуқуқлари қўмитасига аъзо бўлишди. Бу йил биринчи марта Ўзбекистон 2028-2029 йилларда Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг озиқ-овқат ва қишлоқ хўжалиги ташкилоти (ФАО) Кенгашига сайланди. ФАО Кенгашига аъзо бўлиш Ўзбекистон учун глобал қишлоқ хўжалиги ва озиқ-овқат сиёсатини шакллантириш, меъёрий ҳужжатлар ва стандартларни ишлаб чиқиш, миллий ва минтақавий ташаббусларни тақдим этиш, шунингдек лойиҳаларни илгари суриш ва қўшимча молиявий ресурсларни жалб қилишда кенг имкониятлар очади. Мамлакатимиз Глобал барқарор ривожланиш индексидаги энг илғор беш мамлакат қаторига киради. Бирлашган Миллатлар ташкилоти билан Сдгга эришиш нуқтаи назаридан янги беш йиллик ҳамкорлик дастури имзоланиши кутилмоқда. Давлат хизмати масалалари бўйича Форум биргаликда ўтказилди. Самарқандда ЮНЕСКО Бош конференциясининг 43-сессиясига фаол тайёргарлик кўрилмоқда. Сўнгги бир неча йил ичида Ўзбекистон ташаббуси билан БМТ Бош Ассамблеясининг 15 дан ортиқ резолюцияси қабул қилинди. Фақат 2025 йилда мамлакатимиз бош Ассамблеянинг 79-сессиясида қабул қилинган учта қарорни ташаббус қилди ва ҳомийлик қилди.:
Халқаро Зилзила Қурбонларини Хотирлаш Куни (29 Йил 2025 Апрел);
Халқаро денгизга чиқмаган ривожланаётган мамлакатларнинг алоҳида еҳтиёжлари ва улар дуч келадиган махсус ривожланиш муаммолари тўғрисида маълумот тарқатиш куни (25 йил 2025 июл); Марказий Осиёда барқарор ривожланиш учун янги имкониятлар яратишда сунъий интеллектнинг роли (25 йил 2025 июл).
Таъкидлаш жоизки, бу йилги халқаро денгизга чиқиш имконияти бўлмаган ривожланаётган мамлакатларнинг алоҳида эҳтиёжлари ва улар дуч келадиган махсус ривожланиш муаммолари тўғрисида маълумот тарқатиш куни биринчи марта 5 йил 8-2025 август кунлари Миллий Аваза сайёҳлик зонасида (Туркманистон) бўлиб ўтган Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг денгизга чиқиш имконияти бўлмаган ривожланаётган мамлакатлар бўйича учинчи конференциясида нишонланди). Маълумки, қитъа ичидаги Марказий Осиё мамлакатлари мувофиқлаштирилган саъй-ҳаракатлар географик заифликни барқарор ривожланиш асосига айлантириши мумкинлигини кўрсатмоқда. Янги транспорт йўлаклари, қўшма иқтисодий лойиҳалар яратиш, энергетика ва сув ресурслари соҳасидаги ҳамкорликни чуқурлаштириш орқали минтақа муваффақиятли интеграция моделига айланмоқда. Бу денгизга чиқиш имконияти бўлмаган мамлакатларнинг ЯИМ одатда қирғоқ давлатларига қараганда 40-60 фоизга паст ва уларнинг жаҳон савдосидаги улуши бир фоиздан кам эканлигини енгишга ёрдам беради. Жаҳон банки маълумотларига кўра, юқори транспорт харажатлари ва транзит тизимининг беқарорлиги туфайли Марказий Осиё минтақаси ҳар йили Яимнинг икки фоизигача йўқотади. Логистика харажатлари товарларнинг умумий қийматининг 60 фоизигача тўғри келади, бу глобал ўртача кўрсаткичдан бир неча баравар юқори. Шу сабабли, Ўзбекистон дунёдаги ягона икки карра қитъалараро мамлакат сифатида янги ишончли транзит йўлаклари ва логистика инфратузилмасини қўллаб-қувватламоқда, шунингдек, Бирлашган Миллатлар ташкилоти шафелигида денгизга чиқиш имкони бўлмаган мамлакатлар учун транзит кафолатлари тўғрисидаги Глобал битимни ишлаб чиқишни таклиф қилмоқда.
ЯНГИ ЎЗБЕКИСТОНДА ИНСОН ҲУҚУҚЛАРИ ҲИМОЯСИ
2025 йилда жаҳон ҳамжамияти инсон ҳуқуқлари бўйича биринчи мажбурий ҳуқуқий шартнома, ирқий камситишнинг барча шаклларини йўқ қилиш тўғрисидаги халқаро Конвенция қабул қилинганининг 60 йиллигини, шунингдек, Пекин Декларациясининг 30 йиллигини ва аёлларга нисбатан ҳаракатлар платформасини нишонламоқда. гендер ўлчовининг бошланиши бизнинг давримизнинг ижтимоий ва сиёсий ҳаёти. Мамлакатимизда ушбу юбилейларни фуқаролик жамияти институтлари ва таълим муассасаларининг кенг иштирокида нишонлаш бўйича комплекс чора-тадбирлар амалга оширилмоқда. Бу йил, шунингдек, инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш соҳасидаги кўплаб минтақавий ҳужжатларнинг юбилейлари, хусусан: инсон ҳуқуқлари бўйича Европа Конвенцияси қабул қилинганининг 75 йиллиги, ЕХҲТ Хелсинки актининг 50 йиллиги, МДҲнинг инсон ҳуқуқлари ва асосий эркинликлари тўғрисидаги Конвенциясининг 30 йиллиги, шунингдек, инсон ҳуқуқлари бўйича Европа Конвенцияси қабул қилинганининг Европа Иттифоқининг асосий ҳуқуқлар Хартиясининг 25 йиллиги. Ушбу ҳужжатлар инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилишнинг замонавий халқаро тизимининг устунларидир. Янги Ўзбекистон инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш бўйича минтақавий тузилмаларда фаол иштирок этмоқда. Жорий йилда МДҲда инсон ҳуқуқлари бўйича янги ташкил этилган комиссия раиси Ўзбекистонга ташриф буюрди. Ўзбекистон вакили 2025-2028 йилларда Ислом ҳамкорлик ташкилоти ташқи ишлар вазирлари Кенгашининг 51-сессиясида ИҲТ инсон ҳуқуқлари бўйича мустақил доимий комиссиясига сайланди.
Брюсселда (Белгия) Ўзбекистон-Европа Иттифоқининг Адлия, ички ишлар, инсон ҳуқуқлари ва шу билан боғлиқ масалалар бўйича қуйи қўмитасининг 21-йиғилиши бўлиб ўтди, унда инсон ҳуқуқ ва эркинликларини таъминлаш, суд-ҳуқуқ тизимини ислоҳ қилиш, фуқаролик жамияти институтларини ривожлантириш, коррупсияга қарши курашиш масалалари юзасидан фикр алмашилди. Инсон ҳуқуқлари замонавий цивилизация тараққиётининг кўрсаткичидир. Афсуски, дунёда давом этаётган ижтимоий-иқтисодий инқирозлар, геосиёсий ўзгаришлар ва қуролли тўқнашувлар инсон ҳуқуқларига ўз таъсирини ўтказмоқда. Маълумки, Вена Декларацияси ва инсон ҳуқуқлари бўйича ҳаракатлар дастури ҳар бир штатга инсон ҳуқуқлари бўйича миллий ҳаракатлар режаларини қабул қилишни тавсия қилди. Бугунги кунда дунёнинг 150 мамлакатида ушбу соҳадаги 80 дан ортиқ миллий режалар (стратегиялар) қабул қилинган. Улар турли даражаларда тасдиқланган: Президентлар, парламентлар ва ҳукуматлар томонидан. Ҳаракат муддати ҳам бошқача: қисқа, ўрта ёки узоқ муддатга. Марказий Осиё тажрибаси диққатга сазовордир. Марказий Осиё мамлакатлари конституцияларида " давлат инсон ҳуқуқларини ҳурмат қилади ва таъминлайди."Қозоғистон 2023 йилда мамлакат Президенти томонидан тасдиқланган инсон ҳуқуқлари ва қонун устуворлиги соҳасидаги ҳаракатлар режасини амалга оширмоқда. Қирғизистонда ҳукумат 2022-2024 йилларга мўлжалланган инсон ҳуқуқлари бўйича ҳаракатлар режасини қабул қилди. 2023 йилда Тожикистон ҳукумати 2038 йилгача бўлган даврда инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш бўйича Миллий стратегияни қабул қилди. Туркманистон Президенти инсон ҳуқуқлари бўйича 2021-2025 йилларга мўлжалланган Миллий ҳаракат режасини тасдиқлади. Мамлакатимизда 2020 йилда қабул қилинган инсон ҳуқуқлари бўйича Ўзбекистон Республикасининг Миллий стратегияси ушбу турдаги биринчи ҳужжатдир. Миллий стратегияда белгиланган вазифалар ижросини таъминлаш доирасида болалар, ёшлар, аёллар, ногиронлар ва аҳолининг бошқа заиф қатламлари ҳуқуқлари, еркинликлари ва манфаатларини ишончли ҳимоя қилиш тизими такомиллаштирилди, аҳолининг олдини олишнинг миллий профилактика механизмининг Қонунчилик базаси такомиллаштирилди. қийноқлар шакллантирилди, мажбурий ва болалар меҳнати йўқ қилинди. Бу ислоҳотларни тизимлаштириш ва халқаро мажбуриятларни, шу жумладан барқарор ривожланиш мақсадларини, айниқса 16-сонли "тинчлик, адолат ва самарали институтлар" ни амалга оширишга қаратилган муҳим қадам бўлди." Сўнгги тўрт йил ичида Миллий стратегияни амалга ошириш доирасида инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш билан бевосита боғлиқ бўлган иккита кодекс, 33 қонун, 15 фармон ва Вазирлар Маҳкамасининг 11 қарори қабул қилинди. Фақат 2025 йилда одам савдоси жинояти учун жазоларни кучайтириш, оила ва хотин-қизларни қўллаб-қувватлаш тизимини такомиллаштириш, маҳбусларга нисбатан қийноқларнинг олдини олиш билан боғлиқ қатор қонунлар қабул қилинди, Ўзбекистон Республикасида виждон еркинлигини таъминлаш консепсияси ва диний соҳадаги Давлат сиёсати тасдиқланди. Ўзбекистон томонидан ратификация қилинган халқаро меҳнат ташкилоти конвенциялари сони 25 тага этди. Бмтнинг ногиронлар ҳуқуқлари тўғрисидаги Конвенцияси 2021 йилда ратификация қилинган. Бирлашган Миллатлар ташкилотининг тавсияларига мувофиқ, фуқароликни йўқ қилиш соҳасида тарихий ютуқларга эришилди. Фром 1991 учун 2016, фақат 482 одамлар Ўзбекистон фуқаролигини қабул, эса 2017 учун 2024 - кўпроқ 80 минг. Бу инсонга инклюзивлик ва ҳурмат истагини, унинг шаъни ва қадр-қимматини юксалтиришни кўрсатади. Инсон ҳуқуқлари бўйича Кенгаш ва унинг махсус тартиб-қоидалари билан фаол ҳамкорлик давом этмоқда. Ўзбекистон Бмтнинг турли агентликлари тавсиялари асосида еттита миллий ҳаракат режасини ишлаб чиқди ва амалга оширмоқда. Булар БМТ хавфсизлик Кенгашининг аёллар, тинчлик ва хавфсизлик тўғрисидаги 1325-сонли қарорини амалга ошириш режалари; аёлларни камситишга қарши курашиш; иқтисодий, ижтимоий ва маданий ҳуқуқлар тўғрисида; ногиронларнинг ҳуқуқлари тўғрисида; инсон ҳуқуқлари бўйича Олий Комиссарнинг тавсияларини бажариш тўғрисида; терроризмга қарши кураш тўғрисида; хотин-қизларнинг ҳуқуқлари тўғрисида. боланинг. БМТнинг махсус маърузачиси Балакришнан Ражагопалнинг Ўзбекистонга ташрифи якунлари бўйича тегишли уй-жой олиш ҳуқуқи бўйича тавсияларини бажариш учун йўл харитаси лойиҳаси тайёрланди. Ўзбекистон Республикасида инсон ҳуқуқлари бўйича Жаҳон таълим дастури ва инсон ҳуқуқлари бўйича Миллий таълим дастурини амалга ошириш доирасида инсон ҳуқуқлари маданиятини шакллантириш ва таълим жараёнининг барча босқичларида инсон ҳуқуқлари бўйича ўқув курсларини жорий этиш бўйича комплекс чора-тадбирлар амалга оширилмоқда. Хусусан, сўнгги йилларда инсон ҳуқуқлари бўйича Ўзбекистон Республикаси Миллий маркази томонидан бутун мамлакат бўйлаб, жумладан, барча вилоятлар, Тошкент шаҳри ва Қорақалпоғистон Республикасида инсон ҳуқуқлари бўйича ўқув семинарлари ўтказилди. Уларда уч мингга яқин ҳуқуқ-тартибот идоралари ходимлари, терговчилар, прокурорлар, судялар ва жазони ижро этиш муассасалари ходимлари иштирок этди. Инсон ҳуқуқлари масалалари бўйича илмий тадқиқотларни ташкил этиш ва таълим салоҳиятини ошириш мақсадида Миллий Марказ Фавқулодда вазиятлар вазирлиги Академияси, ҳуқуқни муҳофаза қилиш Академияси, ички ишлар вазирлиги Академияси, ички ишлар вазирлигининг малака ошириш институти билан ҳамкорлик меморандумларини тузди. Ўзбекистон нотариал палатаси.
ИНСОН ҲУҚУҚЛАРИ ИСТИҚБОЛЛАРИ
"Атроф - муҳитни муҳофаза қилиш ва яшил Иқтисодиёт йили" да "Ўзбекистон-2030" стратегиясини амалга ошириш Давлат дастури доирасида 2030 йилгача инсон ҳуқуқлари бўйича янги Миллий стратегия лойиҳаси ишлаб чиқилди. Унинг ривожланишида Ўзбекистон Республикасининг инсон ҳуқуқлари соҳасидаги энг яхши халқаро амалиётлари, халқаро мажбуриятлари, шунингдек, ўтган даврда ишлаб чиқилган миллий амалиётлар ҳисобга олинади. Бундан ташқари, ҳужжатда Бмтнинг инсон ҳуқуқлари бўйича органларининг Ўзбекистон миллий ҳисоботларини кўриб чиқиш доирасида тақдим этилган тавсиялари акс эттирилган. Стратегия лойиҳасини тайёрлаш жараёни очиқ ва инклюзив эди. Ўзбекистон Республикаси инсон ҳуқуқлари бўйича Миллий маркази, Бош прокуратура, Адлия ва ички ишлар вазирликлари давлат дастурида стратегия лойиҳасини ишлаб чиқиш учун масъул ижрочилар, олий суд вакиллари, олий Мажлиснинг инсон ҳуқуқлари бўйича комиссари этиб белгиланган бўлса-да. Ўзбекистон Республикаси, болалар Омбудсмани, бизнес-Омбудсман, Ўзбекистон Республикаси Президенти ҳузуридаги ижтимоий ҳимоя Миллий агентлиги. Биринчи босқичда 150 дан ортиқ давлат ва нодавлат ташкилотларидан 50 дан ортиқ таклифлар келиб тушди. Иккинчи босқичда лойиҳа 30 та давлат ва жамоат институтларининг експерт мулоҳазаларини ҳисобга олган ҳолда якунланди. Учинчи босқичда Ўзбекистон Республикасида юридик фанларни ривожлантириш бўйича Мувофиқлаштирувчи Кенгаш ва инсон ҳуқуқлари бўйича Миллий Марказ қошидаги илмий Мувофиқлаштирувчи Кенгаш йиғилишларида, илмий форумларда муҳокамалар бўлиб ўтди. Жамоатчилик муҳокамаси учун лойиҳа жорий йилнинг 18 апрелидан 3 майигача бўлган даврда норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар лойиҳаларини муҳокама қилиш порталида ҳам жойлаштирилди. Бу вақт ичида ҳужжат уч минг мартадан кўпроқ кўрилган. Ҳужжатнинг мазмуни бўйича 180 та таклиф, шу жумладан 11 та шарҳ қабул қилинди.
Бундан ташқари, стратегия лойиҳаси бўйича миллий маслаҳатлашувлар бўлиб ўтди, унда вазирлик ва идоралар, инсон ҳуқуқлари бўйича миллий институтлар, фуқаролик жамияти институтлари, илмий ва таълим муассасалари вакиллари иштирок этди. Миллий стратегия лойиҳаси дипломатик корпус ва халқаро ташкилотлар вакиллари иштирокидаги халқаро маслаҳатлашувлар чоғида, шунингдек, ОҲЧР, ЕХҲТ ва Бмтнинг Ўзбекистондаги мамлакат жамоаси тавсиялари муҳокама қилинди. Миллий стратегия лойиҳаси қуйидаги халқаро тадбирларда маълум қилинди: "мустақил давлатлар Ҳамдўстлигига Аъзо давлатлар парламентлараро Ассамблеясининг намунавий қонун ижодкорлиги истиқболлари. ХИИИ Санкт-Петербург халқаро ҳуқуқий форуми доирасида ташкил этилган" диалог ва ечимлар"; Доҳада (Qatar)бўлиб ўтган "сунъий интеллект ва инсон ҳуқуқлари: имкониятлар, хатарлар ва яхши келажак учун қараш" халқаро конференцияси; халқаро илмий-амалий конференция "Конституциявий тузатишлар. Остона шаҳрида (Қозоғистон)бўлиб ўтган қонун ва тартиб"; Боку шаҳрида (Озарбайжон)ташкил етилган "қонун устуворлигини мустаҳкамлаш: омбудсманлар ва инсон ҳуқуқлари бўйича миллий институтларнинг роли" халқаро симпозиуми; Сиан шаҳрида (Хитой) бўлиб ўтган "инсон ҳуқуқларини умумий ривожлантириш учун цивилизациялараро алмашинув ва ўзаро бойитишни чуқурлаштириш" мавзусида Хитой-Марказий Осиё 2025 инсон ҳуқуқларини ривожлантириш форуми; БМТнинг инсон ҳуқуқлари қўмитасининг Женевадаги (Швейцария) 144-сессияси. Умуман олганда, 2030 йилгача инсон ҳуқуқлари бўйича Миллий стратегия лойиҳаси олтита устувор йўналишни қамраб олади. Биринчидан, бу шахсий ва сиёсий ҳуқуқларни ҳимоя қилишдир. Иккинчидан, иқтисодий, ижтимоий, маданий ва экологик ҳуқуқларни таъминлаш. Учинчидан, стратегия аҳолининг ижтимоий ҳимояга муҳтож гуруҳларини (энг фаол ҳудуд) қўллаб-қувватлашга қаратилган. Тўртинчидан, инсон ҳуқуқлари ва фуқаролик жамияти соҳасидаги миллий институтларни ривожлантириш кўзда тутилган. Бешинчидан, инсон ҳуқуқлари бўйича таълим ва хабардорликка катта эътибор берилади. Олтинчидан, инсон ҳуқуқлари соҳасидаги халқаро ҳамкорликка алоҳида аҳамият берилади. Инсон ҳуқуқлари бўйича янги Миллий стратегия томонидан таклиф етилган вазифаларни амалга ошириш Ўзбекистон Республикаси Конституцияси нормаларини қўллаш механизмларини такомиллаштириш, халқаро ташкилотлар тавсияларини амалга ошириш самарадорлигини ошириш, шунингдек, шахсий, сиёсий, иқтисодий, ижтимоий ҳимоя қилишнинг ҳуқуқий асосларини янада мустаҳкамлашни назарда тутади. ижтимоий, маданий ва экологик инсон ҳуқуқлари.
Акмал Саидов,
Ўзбекистон Республикаси инсон ҳуқуқлари
Миллий маркази директори,
академик..
