Сўнгги 8 йил ичида янги Ўзбекистон 113 миллиард долларлик хорижий инвестициялар
Сўнгги 8 йил ичида янги Ўзбекистон 113 миллиард долларлик хорижий инвестициялар
Мамлакатимиз мустақиллигининг 34 йиллиги арафасида халқаро валюта жамғармаси Ижроия Кенгаши ХВФ шартномасининг ИВ моддасига мувофиқ 2025 йилда маслаҳатлашувларни якунлади. Амалга оширилаётган ислоҳотларнинг моҳияти тўғрисида асосий хулоса-бозор иқтисодиётига ўтишнинг давом этаётган тараққиёти фонида Ўзбекистоннинг иқтисодий ривожланишининг ижобий истиқболлари. Чоп этилган ҳужжатга кўра, иқтисодий кўрсаткичлар барқарор ўсиш суръатлари, консолидацияланган бюджет тақчиллигини камайтириш, жорий ҳисоб тақчиллиги ва халқаро захираларнинг етарли даражасини ўз ичига олган ҳолда кучли бўлиб қолмоқда. Жамғарма экспертларининг фикрига кўра, таркибий ўзгаришларни муваффақиятли ва самарали амалга ошириш бизга қулай истиқболлар тўғрисида хулоса чиқаришга имкон беради. Жаҳон савдо сиёсатидаги юқори даражадаги ноаниқлик фонида, ХВФнинг бошланғич сценарийсига кўра, келгуси йилларда ЯИМнинг реал ўсиши доимий равишда юқори бўлиб қолиши прогноз қилинмоқда. Бундай тенденциялар иқтисодий очиқлик, саноатлаштириш, фаол инвестиция сиёсати ва истиқболли тармоқларнинг експорт салоҳиятини ривожлантиришни қўллаб-қувватлаш натижасидир. Амалга оширилаётган ислоҳотлар ва самарали амалга оширилаётган ечимлар мажмуаси мамлакат ва минтақаларнинг узоқ муддатли барқарор ривожланиши учун мавжуд ички ресурс ва захираларга мос келади. Қайтарилмас бозор ўзгаришлари йўналиши янги Ўзбекистонни барпо этиш йўлида мақсадли давлат томонидан қўллаб-қувватлаш воситалари ва тадбиркорлик ташаббуси имкониятларини моҳирона уйғунлаштириш имконини беради. Сўнгги йилларда мамлакатимизга очиқлик ва ишончнинг ортиши натижасида инвестицияларнинг муттасил ўсиши кузатилмоқда. 2017-2024 йилларда ўзлаштирилган хорижий инвестицияларнинг умумий ҳажми 113 миллиард доллардан ошди. Уларнинг 80 фоиздан ортиғи тўғридан-тўғри хорижий инвестициялар ва кредитлар ҳисобига тўғри келади. Молия жалб қилиш соҳасидаги фаоллик етакчи тармоқларда ва ёқилғи-энергетика комплексида кузатилмоқда, бу деярли барча минтақаларда саноатлаштириш жараёнларини тезлаштиришга таъсир кўрсатмоқда. Хитой, Россия, Германия, Туркия, Саудия Арабистони, Нидерландия, Ақш, Буюк Британия ва бошқа давлатлар билан сармоявий ҳамкорликни кенгайтириш илғор технологик ечимлар ва тажрибаларни, бошқарув усулларини, ишлаб чиқаришни маҳаллийлаштиришни жалб қилиш ва Ўзбекистоннинг истиқболли тармоқлари ва минтақаларининг экспорт салоҳиятини мустаҳкамлаш манбаига айланмоқда. Жалб қилинган маблағлар асосан технологик қайта жиҳозлаш ва мавжудларини модернизация қилиш ва илгари мавжуд бўлмаган янги ишлаб чиқариш қувватларини яратишга сарфланади. Сўнгги саккиз йил ичида инвестиция дастурлари доирасида 96000 миллиард долларга яқин 100 дан ортиқ лойиҳалар ишга туширилди ва улар 1,8 миллион иш ўрни яратди. 2024 йилда 2017 йилга нисбатан фойдаланишга топширилган инвестиция лойиҳалари қиймати қарийб саккиз баробар, иш ўринлари сони эса 2,6 баробар ошди. Давлатимиз раҳбарининг бу жараёнга фаол жалб етилаётгани омилини алоҳида таъкидлайлик. Юқори даражадаги ташрифлар ва тадбирлар натижасида жорий йил бошидан буён қиймати 366 миллиард долларлик 75 инвестиция келишувига эришилди. Хусусан, жорий йилда қарийб 222 миллиард долларлик 45 инвестиция лойиҳаси бўйича йўл хариталари тасдиқланди. ИВ Тошкент халқаро инвестиция форуми (жорий йил июн) доирасида 30 миллиард доллардан ортиқ инвестициялар (144 та қўшма лойиҳани амалга ошириш учун) бўйича келишувларга эришилди. 2025 йил апрел ойида ИННОПРОМ 5-халқаро саноат кўргазмаси доирасида. Тошкентда бўлиб ўтган" Марказий Осиё " да эришилган 43 сармоявий битим доирасида мамлакат саноат секторига қўшимча миллиард доллар жалб этиш режалаштирилган. Сўнгги йилларда халқаро ҳамжамиятни қўшма лойиҳаларни амалга ошириш имкониятлари тўғрисида хабардор қилиш бўйича тадбирлар фаол ўтказилмоқда. Шундай қилиб, бу йил Ўзбекистон инвесторлари куни доирасида 13 та хорижий давлатда форумлар ўтказилди, уларда 700 та таниқли хорижий компаниялар вакиллари иштирок этди. Потенциал ҳамкорларга қиймати олти миллиард долларга тенг 200 дан ортиқ инвестиция лойиҳалари тақдим этилди. Сифатли ва рақобатбардош маҳсулотлар ишлаб чиқаришни маҳаллийлаштириш, тайёр маҳсулот ва бутловчи қисмлар импортини қисқартириш Ўзбекистоннинг замонавий саноат сиёсатининг муҳим элементлари қаторига киради. 10 000 га яқин лойиҳани ўз ичига олган маҳаллийлаштириш дастурига мувофиқ 300-2020 йиллар давомида қарийб 2024 триллион сўмлик маҳсулот ишлаб чиқарилди. Бу тахминан 25 миллиард доллар миқдорида импорт ўрнини босишга олиб келди. Маҳаллийлаштириш дастури илгари импорт қилинадиган товарларнинг янги ишлаб чиқаришларини яратишга имкон берди, саноатнинг тармоқ таркибини ўзгартиришга ва маҳсулот ва хизматлар турларини кенгайтириш орқали ташқи таъминотга боғлиқликни камайтиришга ёрдам берди.
ЭКСПОРТЧИЛАР СОНИ ОРТИБ БОРМОҚДА
Экспорт йўналишини шакллантириш Ўзбекистонни саноатлаштириш бўйича режалаштирилган режаларни амалга оширишда муваффақият қозонишнинг асосий шартларидан бирига айланди. 2017-2024 йилларда экспортнинг умумий ҳажми 132 миллиард доллардан ошди. Эътиборлиси, белгиланган даврда мамлакат экспортининг ўртача йиллик ўсиш суръати 12-23 фоизни ташкил этди. Экспорт қилувчиларни тизимли ва мақсадли қўллаб-қувватлаш натижасида 2024 йилда маҳаллий маҳсулотлар экспорти географияси 55 мамлакатга кенгайиб, сўнгги саккиз йил ичида 186 мамлакатга етди. Ўтган йили экспорт қилувчи корхоналар сони 3143 тага кўпайди ва уларнинг умумий сони 7343 тани ташкил этди. Фақатгина 2024 йилда юқори қўшимча қийматли маҳсулотлар експорти улушининг ўсиши ҳисобига ташқи бозорларга етказиб бериш миллиард долларга ошди. Янги истиқболли бозорларга чиқиш, ўз навбатида, маҳсулот сифатини ва уларнинг халқаро стандартларга мувофиқлигини сезиларли даражада яхшилашни талаб қилади. ГСП + дастури доирасида global Г. A. P., Organic, ОЕКО-Тех, БСCИ, идоралар тизимига мувофиқ маҳсулотларимиз учун этикеткалаш сертификатларини олиш ва беш мингдан ортиқ корхоналарда ИСО стандартларига ўтиш бўйича бир қатор ташкилий ва техник чора-тадбирлар амалга оширилди. Бу ўтган йили Европа Иттифоқи мамлакатларига 617 турдаги маҳсулотларни 1,4 миллиард долларга експорт қилишни қўшимча равишда таъминлаш имконини берди. Маҳсулот сифатини талаб қиладиган стандартлар ва технологик жараёнларга ўтиш янги бозорларда мутлақо бошқа сифатли маҳсулотларни ишлаб чиқариш ва сотиш мақсадларига эришишга имкон беради. Ривожланган мамлакатларга товарларни экспорт қилиш танланган стратегиянинг тўғрилигини тасдиқлайди ва унинг инкор этилмайдиган натижаларини намойиш этади. Шундай қилиб, экспорт географиясининг кенгайиши ва бозор шароитларига тўғри жавоб бериш ҳисобига ўтган йили Ўзбекистон мева-сабзавот маҳсулотларини сотиш нархи ўртача 14 фоизга ошди.
Иқтисодий ривожланишнинг саноат тенденцияси бир қатор соҳаларда технологик сакрашни таъминлаб, экспортнинг товар номенклатураси эволюциясига сезиларли таъсир кўрсатди. Яқинда Ўзбекистон пахта монокултурасига эга мамлакат сифатида боғланган ва унинг маҳсулотлари хом ашёнинг мутлақ устунлигига эга бўлган деярли ягона экспорт етакчиси эди. Шу муносабат билан, ХВФ экспертларининг фикрига кўра, узоқ муддатли истиқболда пахта толаси экспорти улуши Яимнинг 0,2 фоизидан 2021 йилгача нолга камайган. Бугунги кунда Ўзбекистон тобора кўпроқ юқори технологияли маҳсулотларни экспорт қилмоқда ва 2024 йилга келиб унинг ассортименти тўрт мингга етди. Шундай қилиб, ўтган йили 2017 йилга нисбатан хом ашё экспорти 22 фоизга камайди, тайёр маҳсулотлар экспорти улуши 3,3 баробар, ярим тайёр маҳсулотлар экспорти 4,4 баробар, хизматлар экспорти еса 2,9 баробар ошди. Шу билан бирга, пахтани илғор қайта ишлашга ўтиш кийим-кечак ва трикотаж маҳсулотлари экспортини икки баравар ошириш ва унинг ҳажмини бир миллиард долларга етказиш имконини берди. Бу мамлакатимизга Россия бозорида тўқимачилик маҳсулотларининг иккинчи етказиб берувчиси бўлишга имкон берди. Маҳаллий маҳсулотлар таниқли миллий брендга айланиб, хорижий истеъмолчилар орасида ишонч ва машҳурликка ега. Ўтган йили 300 га яқин Ўзбекистон корхоналарининг маҳсулотлари таниқли Alibaba, Wildberries и Ozon электрон тижорат платформаларида рўйхатга олинган. Натижада, бизнинг компаниялар савдо $680 миллион этди. 2025 йилнинг биринчи ярми якунларига кўра, експорт ҳажми ўтган йилнинг шу даврига нисбатан 33 фоизга ўсди ва 17 миллиард долларга яқинлашди. Йил бошидан буён экспортчиларга 1557 та маҳаллий компания қўшилди, бу эса 650 миллион долларлик таъминотни ташкил этди. Товар экспортидан тайёр юқори технологияли маҳсулотлар ва хизматларга (туризм, транспорт, қурилиш, ИТ ва бошқалар) нисбатан барқарор тенденция давом этмоқда.
ИНВЕСТИЦИОН МУЛОҚОТ
Таъкидлаш жоизки, мамлакатимиз хорижий капитални жалб қилиш орқали аниқ экспорт йўналиши билан саноатни ривожлантиришнинг стратегик муҳим масалаларини ҳал этиш учун институционал муҳитни яратмоқда ва самарали фаолият кўрсатмоқда. Шу мақсадда ушбу масалалар мажмуасига масъул бўлган тегишли вазирлик ва давлат идоралари, шунингдек, Давлат ва хусусий сектор ўртасидаги ҳамкорликни ривожлантирувчи ташкилотлар ташкил этилди. Ўзбекистон Республикаси Президенти ҳузуридаги хорижий инвесторлар Кенгаши республика ҳукумати ва инвесторлар (шу жумладан, халқаро молия институтлари) ўртасида тўғридан-тўғри мулоқот учун институционал платформа ҳисобланади. Кенгашнинг маслаҳат органи сифатидаги фаолияти иқтисодиётнинг устувор тармоқларига тўғридан-тўғри хорижий инвестицияларни жалб қилиш ва халқаро илғор тажрибаларни ҳисобга олган ҳолда юқори сифатли ишбилармонлик мулоқотини ташкил этишга самарали ёрдам беради. Кенгаш фаолияти ушбу organ мажлисларида шахсан иштирок етадиган Ўзбекистон Президенти ҳомийлигида амалга оширилади. Инвестицияларни жалб этиш бўйича тизимли ишларни ташкил этиш мақсадида кенгашнинг сўнгги йиғилишида эришилган келишувларни амалга ошириш бўйича мамлакат раҳбарининг тегишли қарори қабул қилинди. Ҳужжат, шунингдек, йиғилиш иштирокчилари томонидан илгари сурилган ташаббус ва таклифларнинг тизимли бажарилишини, шунингдек, хорижий инвесторлар Кенгаши котибияти фаолиятини такомиллаштириш чора-тадбирларини таъминлашни назарда тутади. Самарали институционал муҳитни шакллантириш билан бир қаторда саноатнинг илғор ривожланишини таъминлаш, инвестиция жараёнларини кучайтириш ва мамлакатимиз тармоқлари ва ҳудудларининг экспорт салоҳиятини кенгайтириш бўйича Қонунчилик базасини такомиллаштириш бўйича изчил ишлар олиб борилмоқда. Бу жараён Ўзбекистон парламентарийларининг диққат-эътибори ва бевосита иштирокида. Натижада, сўнгги йилларда бизнесни тартибга солиш бўйича 500 дан ортиқ давлат функциялари бекор қилинди, 70 га яқини давлат-хусусий шериклигига ўтказилди ва хусусий секторга топширилди. Ишбилармонлик муҳитини яхшилаш ва ишбилармонлик муҳитини соддалаштириш учун лицензияланган фаолиятнинг 72 тури ва 40 та рухсатнома қонуний равишда бекор қилинди.
ИЖОБИЙ БАҲО
Ушбу ўзгаришлар хорижий рейтинг агентликлари ва ташкилотлари томонидан ижобий баҳоланмоқда. Шундай қилиб, тўғридан-тўғри хорижий инвестицияларни (иқтисодий ривожланиш ва ҳамкорлик ташкилоти) тартибга солувчи чекловлар индексига кўра, мамлакатимиз Марказий Осиё минтақаси орасида энг яхши рейтингга эга. Бу йил иқтисодий эркинлик мероси фонди индекси бўйича республика кўрсаткичлари, "савдо эркинлиги" ва "инвестициялар эркинлиги" кўрсаткичлари сезиларли даражада яхшиланди. ХВФ битимининг ИВ моддасига мувофиқ Хвфнинг Ўзбекистон билан сўнгги маслаҳатлашувлари натижалари асосида ислоҳотлар динамикаси ва самарадорлиги истиқболларини баҳолашга қайтайлик. Жамғарманинг якуний ҳужжатига кўра, Ўзбекистоннинг барқарор ривожланишини таъминлашнинг ижобий томони таркибий ислоҳотларни жадаллаштириш, даромад ва капитал оқимини кўпайтириш, шунингдек, товар нархларининг қулай динамикаси билан таъминланган имкониятлардир. Саноатлаштириш, инвестицион фаоллик ва экспорт кўрсаткичларини кенгайтириш кўрсаткичлари таҳлили "Ўзбекистон - 2030" стратегияси ва мамлакатнинг иқтисодий салоҳияти ва халқаро нуфузини мустаҳкамлаш бўйича тегишли чора-тадбирлар мажмуининг реал самарадорлигини кўрсатади. Бу, ўз навбатида, мустақил янги Ўзбекистонни барпо этишга қаратилган ислоҳотларнинг қайтарилмаслигининг намойишига айланмоқда.
Дурбек Ахмедов,
Қонунчилик палатаси депутати Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси, Иқтисод фанлари доктори, Professor.
