Обид Хакимов: Ўзбекистон ташаббуслари икки томонлама ва кўп томонлама форматдаги ҳамкорликни кучайтиради
Обид Хакимов: Ўзбекистон ташаббуслари икки томонлама ва кўп томонлама форматдаги ҳамкорликни кучайтиради
Ўзбекистон Президенти Шавкат Мирзиёев 2-4 июл кунлари Давлат ташрифи билан Озарбайжонда бўлиб, унда давлатлараро Олий Кенгашнинг иккинчи Мажлиси бўлиб ўтди. Мамлакатимиз раҳбари 4 июл куни иқтисодий ҳамкорлик Ташкилотининг 17-саммитида иштирок этиб, геосиёсий беқарорлик шароитида уни ривожлантиришнинг устувор йўналишларини белгилаб берди. Ўзбекистон ва Озарбайжон иқтисодий ҳамкорлик ташкилотига аъзо. Шу боис мамлакатимиз раҳбарининг Озарбайжонга давлат ташрифи ва ЕКО саммитидаги иштироки нафақат иттифоқдош Озарбайжон, балки Ўзбекистоннинг минтақадаги кўплаб ҳамкорлари билан ҳам соатларни таққослаш ва келгусидаги ҳамкорликнинг устувор йўналишларини аниқлаштириш имконини берди. Сўнгги йилларда Ўзбекистон ва Озарбайжон ўртасидаги савдо-иқтисодий ва сармоявий ҳамкорлик икки томонлама муносабатларнинг стратегик моҳиятини акс эттирувчи жадал ривожланаётганини намойиш этди. Сўнгги саккиз йил ичида товар айирбошлаш ҳажми 7,8 баробар, 253 йилда 2024 милл. долларга ўсди. Ўзбекистоннинг Озарбайжонга экспорти 7,5 баробар ошди ва 208 милл. долларни ташкил этди, импорт эса тўққиз баробар ошди (45 йилда 2024 милл.). Сармоявий ҳамкорлик ҳам фаол ривожланиб, саноат, қишлоқ хўжалиги, енергетика ва фармацевтика соҳаларида қўшма лойиҳалар амалга оширилмоқда. Агар 2017 йилда Озарбайжондан Ўзбекистонга 142 минг долл. жалб қилинган бўлса, 2024 йилда - 79,5 милл. долл.. Устав капитали 500 милл. долл. бўлган Озарбайжон-Ўзбекистон инвестиция компанияси мавжуд. Мамлакатимизда Озарбайжондан капитал иштирокидаги корхоналар сони 178 (2019) дан 278 йил апрел ойининг охирига келиб 2025 га ошди. Ўз навбатида, Озарбайжонда Ўзбекистон капитали иштирокида ўзбек автомобилларини йиғиш ва ипакчилик ва тўқимачилик кластерларини очиш бўйича саноат кооперацияси лойиҳалари амалга оширилди. Ҳожигабул шаҳрида Узавто Motors ОАЖ ишлаб чиқариш линияси ва Азермаш СР заводи негизида фаолият юритувчи Самауто МЧЖ қўшма корхонаси ишга туширилди. Қишлоқ хўжалиги соҳасидаги ҳамкорлик ҳам фаол ривожланмоқда. Ўтган йили синовдан ўтган янги тадқиқот модели иқтисодий ҳамкорликнинг жадал ривожланишига ёрдам беради. У Ўзбекистон Президентининг туркий давлатларнинг савдо салоҳиятини кенгайтиришга қаратилган тадқиқотлар ўтказиш учун таҳлилий марказлар форумини ташкил этиш ташаббуси доирасида ташкил этилган. Ўзбекистон Президенти маъмурияти ҳузуридаги иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази ва Озарбайжон таҳлил марказлари ўртасидаги ҳамкорлик доирасида ҳамкорлик бўйича аниқ таклифлар ишлаб чиқилган бўлиб, улардан 33 таси Ўзбекистон Вазирлар Маҳкамасининг тегишли қарори билан тасдиқланган ва амалга оширилмоқда. Ўзбекистон Президентининг Озарбайжонга давлат ташрифи арафасида Хивада биринчи парламентлараро Forum, Бокуда вилоятлар форуми бўлиб ўтди. Яқинда Андижонда биринчи Ректорлар форуми ташкил этилди. Ўзбекистон Озарбайжон боғи ва ноёб Сеа Breeze сайёҳлик мажмуасини яратиш бўйича лойиҳаларни фаол тайёрламоқда. Ташриф давомида Бокуда Ўзбекистон боғи қурилиши бошланди ва мамлакатимизнинг Озарбайжондаги елчихонасининг янги биноси очилди. Давлатимиз раҳбари ушбу тадбир икки мамлакат ўртасида дипломатик муносабатлар ўрнатилганининг 30 йиллиги йилида бўлиб ўтаётганини алоҳида таъкидлади. Музокаралар чоғида келгуси йилларда икки томонлама савдо ва инвестициялар ҳажмини бир миллиард долларга етказиш бўйича қўшма чора-тадбирлар кўриш бўйича келишувларга эришилди. Савдо ва ҳамкорликни ривожлантириш бўйича алоҳида дастур қабул қилинди. Икки томонлама ҳамкорлик самарадорлигини ошириш мақсадида қўшма инвестиция компанияси фаолияти кенгайтирилади, янги форматлар – тадбиркорлар Кенгаши ва саноат-иқтисодий зоналар форуми ташкил этилади. Транспорт алоқасини мустаҳкамлашга алоҳида эътибор қаратилмоқда. Ўзбек юк ташиш ҳажми чоракка ошди. Уларнинг йиллик ҳажми бир миллион тоннадан ошади. Шунингдек, Европага электр энергиясини экспорт қилиш бўйича қўшма лойиҳани тайёрлашни тезлаштириш бўйича келишувга эришилди. Шу билан бирга, Ўзбекистон ва Озарбайжон ўртасидаги савдо-иқтисодий ва сармоявий ҳамкорлик салоҳияти ҳали амалга ошгани йўқ, эришилган келишувлар ҳамкорликни янада кенгайтириш учун янги истиқболларни очиб бермоқда. Ҳозирги кунда учинчи мамлакатлардан олиб келинаётган республикаларимиз бозорларида харидоргир маҳсулотларни биргаликда ишлаб чиқариш катта истиқболга эга. Иккала томон ҳам қиёсий афзалликларга эга бўлган соҳаларда (виночилик, анор етиштириш, қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини саноат томонидан қайта ишлаш) саъй-ҳаракатларни бирлаштириш учун катта имкониятлар мавжуд. Бундан ташқари, қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари билан учинчи мамлакатлар бозорларига ҳамкорлик ва қўшма кириш рақобатдош устунликларни кучайтиради ва янги бўшлиқларни забт этади. Давлат ташрифи давомида эришилган келишувлар саноат, қишлоқ хўжалиги, рақамли технологиялар ва логистика соҳаларида чуқур ҳамкорликка хизмат қилади. Иқтисодий ҳамкорлик Ташкилотининг 17-саммити Озарбайжоннинг Ханкенди шаҳрида "ишончли ва иқлимий барқарор келажак учун Еконинг янги кўриниши" шиори остида бўлиб ўтди ва Қорабог вилоятида ЕКО ҳафталиги якунланди. 16-экологик саммитда (Тошкент, 2023 йил ноябр) савдо алоқаларидаги вазиятни яхшилаш ва ташкилотдаги мавжуд ҳамкорлик салоҳиятидан унумли фойдаланиш мақсадида Президент Шавкат Мирзиёев "иқтисодий ҳамкорликнинг стратегик мақсадлари – 2035"концептуал ҳужжатини ишлаб чиқишни таклиф қилди. Унда техник ва тарифсиз тўсиқларни бартараф этиш мақсадида ЕКО доирасида савдони осонлаштириш тўғрисидаги битимни қабул қилиш муҳимлиги қайд этилди; божхона, фитосанитария ва ветеринария процедураларини рақамлаштириш.; ташкилот маконида электрон тижоратнинг ривожланиши ҳисобига 2035 йилга келиб ўзаро савдо ҳажмини камида икки баравар ошириш. 1996 йилда Ўзбекистон Озарбайжон, Қозоғистон, Қирғизистон, Тожикистон ва Туркманистон билан икки томонлама эркин савдо шартномаларини имзолади. Покистон, Туркия ва Ерон билан 2023 йилда, Афғонистон билан 2024 йилда имтиёзли савдо шартномалари тузилди. 2017-2024 – йилларда Ўзбекистон ва ЕКО мамлакатлар ўртасидаги савдо ҳажми 2,3 баробар (5,3 миллиарддан 12,2 миллиард долларгача), експорт – 1,7 баробар (3,3 миллиарддан 5,6 миллиард долларгача), импорт-3,3 баробар (2 миллиарддан 6,6 миллиард долларгача) ошди. Шу билан бирга, екологик давлатлар билан савдо кўрсаткичлари Ўзбекистоннинг бошқа давлатлар билан савдо динамикасига нисбатан аста-секин пасайди. Шундай қилиб, шу даврда екологик мамлакатларнинг Ўзбекистон ташқи савдосидаги улуши 19,9 фоиздан 18,5 фоизга, експортда 26,2 фоиздан 20,7 га, импортда еса, аксинча, 14,3 фоиздан 17 фоизга ўсди. 2024 йилда Ўзбекистонга жалб қилинган тўғридан-тўғри хорижий инвестициялар ва ЕКО-мамлакатлардан олинган кредитлар ҳажми 2,7 миллиард долларни ташкил етди, бу 2017 (9,6 миллион) ва 2018 (33,1 миллион) йилларга нисбатан бир неча баравар кўпдир. Ушбу маблағларнинг катта қисми Туркиядан – 1,8 миллиард долл. (68,6%), Қозоғистон – 358,5 million (13,3%) ва Ерон – 161,5 миллион (6%). Қолган маблаг ъ Озарбайжонга – 79,5 млн (3%), Афғонистонга – 72,9 млн (2,7%) ва Қирғизистонга – 60,4 млн (2,2%) тўғри келди. Ўзбекистонда енгил ва озиқ-овқат саноати, электротехника, қишлоқ хўжалигини қайта ишлаш, фармацевтика, қурилиш, энергетика, қурилиш материаллари ишлаб чиқариш, шунингдек, хизматлар кўрсатиш (банк, юк ташиш ва логистика,тиббиёт, чакана савдо, меҳмондўстлик ва бошқалар). 1 йил 2025 Май ҳолатига кўра, экологик мамлакатлар инвестициялари иштирокидаги фаолият кўрсатаётган корхоналар сони 5275 тани ёки хорижий инвестициялар иштирокидаги қўшма корхоналар умумий сонининг 33 фоизини ташкил этади. Мамлакатлар бўйича Туркия капитали билан энг кўп: 1964 йил (37,2 фоиз). Ўзбекистон Президенти Ханкенди саммитидаги нутқида сўнгги икки йил ичида ЕКОНИ ривожлантириш бўйича амалга оширилган ишларга баҳо берар екан, Тошкентда бўлиб ўтган тарихий саммит якунида институционал салоҳиятни мустаҳкамлаш ва ушбу ташкилот учун ҳамкорликнинг янги йўналишларини йўлга қўйиш борасида сезиларли ютуқларга эришилганини таъкидлади.
Давлатимиз раҳбари ташкилотдаги савдо муносабатларига баҳо берар экан, бугунги кунда мамлакатларимиз ўртасидаги ўзаро савдо паст даражада қолаётганига эътибор қаратди. 2024 йилда унинг кўрсаткичи 95 миллиард долларни ёки мамлакатларимиз ташқи савдо айланмасининг 10 фоизини ташкил этди. Шу муносабат билан товарлар ва хизматлар савдосини соддалаштириш, техник ва тарифсиз тўсиқларни босқичма-босқич бартараф етиш, електрон тижоратни ривожлантириш масалалари ЕКО учун долзарбдир. Президентимиз жорий йилда Тошкентда ЕКО савдо вазирларининг йиғилишини ўтказишни таклиф қилди ва қишлоқ хўжалиги савдоси ва уни тўсиқсиз етказиб бериш бўйича тезкор маълумот алмашиш учун яшил йўлаклар тизимини яратишга чақирди. Шунингдек, инновациялар, сунъий интеллект ва рақамли технологиялар соҳасидаги ҳамкорликни мустаҳкамлашга алоҳида эътибор қаратиш лозим бўлган "иқтисодий шерикликнинг стратегик мақсадлари – 2035" консепсиясини қабул қилиш зарурлиги таъкидланди. Ўзбекистон раҳбари ташкилот доирасидаги сармоявий ҳамкорликни янги босқичга олиб чиқиш ва янада шаффоф ва жозибадор сармоявий муҳитни яратиш мақсадида узоқ муддатли Еcоинвест дастурини қабул қилиш ташаббуси билан чиқди, унинг асосий мақсади хусусий инвесторлар, банклар ва халқаро молия институтларини истиқболли лойиҳаларга кенг жалб этишдан иборат бўлиши керак минтақада. Давлатимиз раҳбари, шунингдек, транспорт-логистика соҳасини рақамлаштириш бўйича тизимли ишларни йўлга қўйиш мақсадида рақамли транспорт ва божхона бошқармасини ташкил этишни жадаллаштириш таклифи билан чиқди. Минтақада янги ҳаво йўналишларини очиш ва туризм ва авиация соҳалари ўртасида интеграциялашган маркетинг стратегиясини ишлаб чиқиш долзарб вазифалар сифатида белгиланган. Самарқандда миллий авиакомпаниялар форумини ўтказиш таклиф этилди. Иқлим соҳасида мамлакат раҳбари ташкилот доирасида чўл ҳудудларида ўрмонлар ва дам олиш масканларини яратиш бўйича трансчегаравий "яшил дастур" ни ишлаб чиқиш ташаббуси билан чиқди. ЕКО фаолиятини такомиллаштириш доирасида навбатдаги саммит олдидан ташкилот фаолиятини ислоҳ қилиш бўйича аниқ таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқиш таклиф қилинди. Саммит якунида ЕКО раҳбарлари минтақавий ҳамкорликни, айниқса, савдо, транспорт ва рақамли уланиш ва яшил трансформация соҳаларида фаоллаштиришга тайёр еканликларини билдирдилар, бу Ўзбекистон томонидан нафақат ЕКО доирасида, балки интеграцион ҳамкорликнинг бошқа форматларида ҳам изчил тарғиб қилинмоқда. Барқарор ривожланиш мақсадларига еришиш муҳимлиги ва туризм, энергетика, фан, таълим ва маданий алмашинув соҳасидаги ҳамкорликни Еконинг асосий йўналишлари сифатида чуқурлаштириш муҳимлиги таъкидланди. Шунингдек, Қорабоғдаги ЕКО ҳафталик форумларида билдирилган фикрларни инобатга олган ҳолда "иқтисодий ҳамкорликнинг стратегик мақсадлари – 2035" консепсияси шакллантирилганини ҳам қайд этамиз. Ушбу ташаббус Тошкент экологик саммитида илгари сурилди ва Ўзбекистон Президенти томонидан Еконинг иқтисодий ўзаро боғлиқлигини мустаҳкамлаш ва минтақавий қиймат занжирларини шакллантиришнинг асосий омили сифатида изчил илгари сурилди. Халқаро ҳамжамият кескин инқирозни бошдан кечираётган, аксарият зиддият ва қарама-қаршиликлар екологик минтақада рўй бераётган ҳозирги мураккаб шароитда Ўзбекистон президенти саммитдаги нутқи бошида иқтисодий ҳамкорлик, аввало, тинчлик ва тараққиётнинг асоси эканини таъкидлади. Шу сабабли, бугунги кунда ЕКО доирасидаги ҳамкорлик катта стратегик аҳамиятга эга.
Дунё Ахборот Агентлиги
