Ўзбекистонда Марказий Осиё учун ноёб ижтимоий ҳимоя тизими яратилган.
Ўзбекистонда Марказий Осиё учун ноёб ижтимоий ҳимоя тизими яратилган.
Ўзбекистон фуқароларнинг фаровонлигини ошириш ва ижтимоий хизматлар самарадорлигини оширишга қаратилган ижтимоий ҳимоя тизимини кенг кўламли ўзгартиришни амалга оширмоқда. Ижтимоий сиёсатни ҳар томонлама ва сифатли модернизация қилишга қаратилган "Ўзбекистон – 2030" Ўзбекистонни ривожлантириш стратегияси ушбу жараённинг муҳим йўналиши ҳисобланади. Сўнгги йилларда мамлакатимизда аҳолининг заиф қатламлари – кам таъминланган оилалар, қариялар, ногиронлар, зўравонлик қурбонлари, инқирозли вазиятларда бўлган аёллар ва ота-она қарамоғисиз қолган болалар билан ишлашга инновацион ёндашувлар жорий этилди. Ислоҳотлар Қонунчилик даражасида ҳам, аниқ дастур ва лойиҳалар орқали ҳам амалга оширилмоқда. 2023 йилда Ўзбекистон Президенти ҳузуридаги ижтимоий ҳимоя Миллий агентлигининг (НАСЗ) ташкил этилиши минтақада янги авлод ижтимоий сиёсатини амалга оширишни мувофиқлаштирувчи ягона консолидацияланган вазирлик даражасидаги organ бўлди. Ижтимоий функциялар бир нечта бўлимлар ўртасида тақсимланган қўшни давлатлардан фарқли ўлароқ, Ўзбекистон ижтимоий ҳимоянинг барча элементларини Миллий Соғлиқни сақлаш хизмати томонидан бошқариладиган ягона рақамли тизимга бирлаштирди. Бу изчиллик, самарадорлик, ҳисобдорликни ошириш ва аҳолининг заиф қатламлари турмуш шароитининг ҳақиқий яхшиланишини таъминлаш имконини берди. Ўзбекистон ногиронлар ҳуқуқлари тўғрисидаги Конвенсияга 2021 йилда қўшилган. Бундай шахслар ишлайдиган корхона ва ташкилотлар учун бир қатор имтиёзлар тақдим этилади. Кўпгина муассасалар, кўчалар ва автобус бекатлари аста-секин ногиронлар ҳаракатига мослаштирилмоқда. Ислоҳотларнинг асосий йўналишларидан бири мамлакатнинг 208 туман ва шаҳарларида ташкил этилган Инсон ижтимоий хизмат кўрсатиш марказлари тармоғини ривожлантиришдир. Ушбу марказлар "ягона ойна" тамойили асосида ишлайди ва 100 дан ортиқ ижтимоий ёрдам турларини, шу жумладан психологик ва ҳуқуқий маслаҳатларни тақдим етади; озиқ-овқат маҳсулотларини қўллаб-қувватлаш; 12 тоифадаги фуқароларга, шу жумладан ногиронлар, камбағаллар ва қарияларга ёрдам бериш. Марказлар тўлиқ рақамлаштирилган, давлат тизимлари билан бирлаштирилган ва индивидуал қўллаб-қувватлаш модели асосида ишлайди. Ҳар бир фуқаро еҳтиёжларни баҳолашдан ўтади, тикланиш ёки ижтимоий интеграциянинг барча босқичларида шахсий қўллаб-қувватлаш режаси ва ҳамроҳлигини олади. Ижтимоий ходимлар Ўзбекистоннинг ҳар бир маҳалласида "вилоят – туман – маҳалла" тамойили асосида тақсимланиб, муҳтож оилалар сони ва аҳоли тоифаларига қараб иш олиб боради. 2025 йилнинг иккинчи чорагида Инсон марказлари томонидан 1 миллион 787 минг ариза қабул қилинди, шундан 1 миллион 204 мингтаси кўриб чиқилди ва 496,2 мингтаси кўриб чиқилмоқда. Газ ва электр энергияси харажатларини қоплаш, болалар учун нафақа ва кам таъминланган оилаларга ёрдам кўрсатиш, шунингдек, кексалар ва ногиронларни санаторийда даволаш энг кўп талаб қилинадиган хизматлардир. Президентнинг 23 йил 2024 сентябрдаги фармони билан қабул қилинган "қашшоқликдан фаровонликка" дастурида ижтимоий етимликнинг олдини олиш ва ота-она қарамоғидан маҳрум бўлган болаларга ғамхўрлик қилиш мақсадлари белгиланган. Ҳужжат оилавий муҳитга имкон қадар яқин шароитларни яратишга ва ҳар бир болага индивидуал ёндашишга қаратилган. Шунга мувофиқ, бундай болаларни тарбияга ўтказиш ва уларга ижтимоий хизматлар кўрсатишга қаратилган чора-тадбирлар ишлаб чиқилган. Хусусан, болани ҳомийлик остига қўйишда оилавий муҳитни сақлашга устувор аҳамият берилади. Тартибга солишнинг асосий шакллари васийлик, васийлик ёки асраб олишдир. Ихтисослашган муассасага жойлаштириш фақат охирги чора сифатида кўриб чиқилади. Инқироз шароитида қолган болалар доимий таълимга ўтказилишидан олдин вақтинча Инсон марказларидаги оилавий болалар уйларига жойлаштирилади. Ҳар бир бола учун индивидул ривожланиш режаси ишлаб чиқилади. Бухгалтерия ҳисоби" ижтимоий ҳимоя " тизими орқали амалга оширилади, унда аниқланган етим болалар ҳам, уларни асраб олиш истагини билдирган оилалар ҳам қайд этилади. Шундай қилиб, Инсон марказлари болаларнинг қонуний вакиллари бўлиб, уларнинг манфаатларини ҳимоя қилади, яшаш шароитларини назорат қилади, парваришдан мақсадли фойдаланади ва васийларнинг мажбуриятларига риоя қилади. Ўзбекистон Президенти Шавкат Мирзиёев Тошкент шаҳрининг Шайхонтоҳур туманидаги "Инсон" марказига ташриф буюриб, шундай деди: "бу ҳар бир инсон ғамхўрлик қиладиган, одамларни бахтли қилишга интиладиган жой. Бундай тизим орқали жамиятимизда ижтимоий адолат ва инсон қадр-қиммати ўрнатилади." Ўзбекистонда ногирон болаларни тарбиялаётган оилаларга алоҳида эътибор қаратилмоқда. Давлат-хусусий шериклик доирасида ихтисослаштирилган туғилгандан уч ёшгача бўлган болаларга хизмат кўрсатадиган" Имкониятлар олами "("имкониятлар дунёси") марказ ташкил этилди. Илгари бундай чақалоқлар фақат ота-оналарининг қарамоғида бўлган ва улар ихтисослашган муассасаларга фақат уч ёшдан бошлаб қабул қилинган. Энди, агар ҳомиладорлик пайтида ногиронлик хавфи аниқланса, келажакдаги оналар бу ерда ёрдам ва маслаҳат олишлари мумкин, бу эса болага ғамхўрлик қилишни кучайтиради. Бундан ташқари, психологик ёрдам кўрсатилади. 1 йил 2025 мартдан бошлаб республикада давлат-хусусий шериклик доирасида 3 ёшдан 18 ёшгача бўлган ногирон болаларни кундузги парваришлаш хизмати фаолият кўрсатмоқда. У кенг кўламли хизматларни тақдим этади-ижтимоий, реабилитация, таълим ва бошқа зарур ёрдам. Ўзбекистон президенти ҳузуридаги ижтимоий ҳимоя Миллий агентлигининг ташаббуси болаларнинг ижтимоий мослашувини рағбатлантиришга қаратилган бўлиб, илгари бола парвариши билан тўлиқ шуғулланган ота-оналарга касбий фаолиятига қайтишга имкон беради. Тошкент шаҳридаги пилот лойиҳалардан бири пойтахтимизнинг Яшнобод туманида жойлашган "вундеркинд" хусусий болалар боғчасидир. Ҳамкорлик доирасида бу ерда алоҳида эҳтиёжли болалар учун кундузги парвариш хизмати муваффақиятли фаолият юритмоқда, педагогик, ижтимоий ва реабилитация хизматлари кўрсатилмоқда. Яна бир лойиҳа-Мирзо-Улуғбек туманида жойлашган 1-кичик болалар Уйи. Ҳозирги кунда муассасада 9 нафар бола бор-уларнинг еттитасида турли хил тиббий ташхислар (Даун синдроми, дисплази, анемия, юракнинг анатомик нуқсонлари), иккитаси соғлом ҳисобланади. Таълим ва тарбия индивидуал ёндашув бўйича ташкил этилади – учта бола ихтисослаштирилган болалар боғчасига, учтаси оддий болалар боғчасига, яна учтаси уйда тарбияланади. Муассаса индивидуал ёндашув, севги ва ғамхўрликка алоҳида эътибор беради. Оилавий муҳитга имкон қадар яқин шароитлар яратилиб, таълим оилавий қадриятлар руҳида олиб борилмоқда. Ўқитувчилар ҳар бир боланинг қизиқишлари ва қобилиятларини ҳисобга олган ҳолда индивидуал ривожланиш режалари ва ижтимоий интеграция дастурларига мувофиқ ишлайди. "Болалар тушлик ва кечки овқат учун нима ейишларии ўзлари танлайдилар, ҳатто баъзида ўқитувчиларга пишириш жараёнида ёрдам беришади, бу уларнинг масъулият ва мустақиллик туйғусини ривожлантиради", деб таъкидлади ўқитувчилардан бири. Таъкидлаш жоизки, айни пайтда Ўзбекистонда 9 та шундай уй мавжуд – улардан бештаси Тошкентда, иккитадан Қашқадарё ва Самарқанд вилоятларида жойлашган. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг "ташқи парваришга муҳтож инсонлар учун ваучер асосида янги ижтимоий хизматлардан фойдаланиш тартибини жорий этиш чора-тадбирлари тўғрисида" ги қарорига мувофиқ, "Фаол ҳаётга қадам" ("фаол ҳаётга қадам") дастури амалга оширилмоқда. Унинг доирасида ногирон ёки доимий парваришга муҳтож бўлган катталарга ваучерлар билан бепул ижтимоий хизматлар кўрсатилади. Буларга уйда парвариш қилиш, назорат ва ёрдам, овқатланиш, гигиена ёрдами ва психологик ёрдам киради. Мирзо-Улуғбек туманидаги Нодирабегим маҳалласида ташкил етилган марказ дастур ижросига мисол бўла олади. У 9 кишига мўлжалланган ва ҳозирда 7 фуқарога хизмат кўрсатмоқда. Муассасада катта касбий тажрибага ега 5 нафар мутахассис ишлайди. Ирода Хамидов номидаги вундеркинд мактабининг бошланғич синф ўқитувчиси: - Мактабимизда очилган ва 9 ўқувчига мўлжалланган ногирон болалар учун махсус марказда ҳозирда 7 нафар бола фаолият юритмоқда. Улар билан иккита ўқитувчи ва битта ёрдамчи ўқитувчи ишлайди. Бу ерда психологик хизмат мавжуд бўлиб, марказ иши 9 соатлик жадвалда, ҳафтада 5 кун ташкил этилган. Ўқитувчилар болаларда асосий кўникмаларни ривожлантириш учун бор кучларини сарфлайдилар. Масалан, бола қошиқни қандай тутишни ўрганиши ёки қалам ёрдамида ижодий бўлиши учун. Марказ Президентимиз ташаббуси билан ногирон болаларни қўллаб-қувватлаш лойиҳаси доирасида очилди. Ушбу қарор туфайли биз ўз марказимизни яратдик ва бугунги кунда бу ерда барча зарур шароитлар мавжуд. Бу ерда нафақат болалар, балки уларнинг ота-оналари ҳам ёрдам оладиган психолог кабинети мавжуд. Улар маслаҳатлашувлардан ўтадилар, маънавий ёрдам оладилар ва фарзандининг шароитлари ва уларга бўлган эътиборни кўриб, ўзларини янада ишончли ҳис қиладилар. Ижтимоий ҳимоя Миллий агентлиги ногиронларга тиббий ва ижтимоий хизматларни ривожлантириш бўлими Бош мутахассиси Фарход Камилов шундай деди: "1 йил 2025 мартдан бошлаб ижтимоий ҳимоя Миллий агентлиги республиканинг еттита вилоятида, шу жумладан Тошкент шаҳрида кундузги парвариш хизматларини ташкил етиш бўйича pilot лойиҳани бошлади. Биз ушбу хизматни мамлакатнинг бошқа минтақаларига 1 октябргача узайтиришни режалаштирмоқдамиз. Аммо шуни таъкидлашни истардимки, биз аллақачон республиканинг барча ҳудудларидаги тадбиркорлар билан шартномалар имзолаганмиз. Ушбу шартномалар давлат-хусусий шериклик доирасида тузилган.
Дунё АА
