Ўзбекистон Евроосиёнинг янги инвестиция маркази сифатида: минтақавий ўзгаришлардан глобал тан олинишгача

Ўзбекистон Евроосиёнинг янги инвестиция маркази сифатида: минтақавий ўзгаришлардан глобал тан олинишгача

 2025 йил июн ойида Тошкентда тўртинчи халқаро инвестиция форуми бўлиб ўтди, бу тадбир аллақачон янги Ўзбекистоннинг ўзига хос белгисига айланган. Форумда 8000 дан ортиқ иштирокчилар, шу жумладан деярли 3000 мамлакатдан 100 га яқин вакиллар тўпланди. Улар орасида Россия, Хитой, Amerika Қўшма Штатлари, Араб давлатлари, Европа, Осиё ва Afrika мамлакатлари бор. Шу билан бирга, Европа тикланиш ва тараққиёт банки ва янги БРИКС тараққиёт банки каби муҳим халқаро ўйинчилар раҳбарларининг борлиги Ўзбекистон аста-секин сармоя киритиш учун жозибадор йўналишлардан бирига айланиб бораётганидан яққол далолатдир. Форум давомида имзоланган шартномаларнинг умумий миқдори 30,5 миллиард долларни ташкил етди, бу 15 йилга нисбатан 2024 фоизга кўп (26,6 миллиард dollar) ва 2022 йилдаги биринчи форум натижаларидан деярли тўрт баравар юқори (7,8 миллиард долл.). Ўз навбатида, Тошкентда Европа инвестиция банки ваколатхонасининг очилиши, шунингдек, Moody's и S&P халқаро агентликлари томонидан мамлакат кредит рейтингининг "ижобий" даражага кўтарилиши Ўзбекистонда амалга оширилаётган ислоҳотларга юксак ишонч ва халқаро иқтисодий манфаатларни намоён этди. Сўнгги етти йил ичида Ўзбекистон ёпиқ иқтисодиётдан жадал ривожланаётган инвестиция марказига ўтди, бу еса халқаро бизнес ва капитал еътиборини тобора кўпроқ жалб қилмоқда. Мамлакат иқтисодий моделидаги туб ўзгаришлар ЯИМ кўрсаткичларида ўз аксини топган. Халқаро валюта жамғармаси маълумотларига кўра, Ўзбекистон иқтисодиёти барқарорлик ва динамикани намойиш етишда давом етмоқда – мамлакат ялпи ички маҳсулоти 69,7 йилда 2017 миллиард доллардан 115 йилда 2024 миллиард долларга кўтарилди. 2024 йилда Яимнинг Реал ўсиши 6,5% ни ташкил етди ва бу ислоҳотлар курсининг барқарорлигини тасдиқлади. Саноат сектори, хусусан, ишлаб чиқариш саноатининг ўсиши диққатга сазовордир. Бугунги кунда ишлаб чиқариш ҳажми 1,6 йилга нисбатан 2017 баравар ошди, унинг улуши еса умумий ҳажмнинг 85 фоизидан ошди Саноат маҳсулоти Марказий Осиё мамлакатлари орасида энг яхши кўрсаткичлардан биридир. Бундан ташқари, саноатнинг ялпи қўшилган қиймати 10 баравар, 2,7 миллиард доллардан ошди. 28,8 миллиард долларгача. 2030 йилга келиб саноатнинг қўшимча қийматини 45 миллиард долларга етказиш режалаштирилган. Кенг кўламли таркибий ислоҳотлар орқали инвестиция муҳитининг кескин яхшиланиши Ўзбекистон иқтисодий муваффақиятининг муҳим омилларидан бири бўлди. "Инвестициялар ва инвестиция фаолияти тўғрисида" ги қонун (2019) ташкил ҳуқуқий кафолатлар, оммавийлаштириш, шу жумладан ҳимоя, фойда репатриация, халқаро арбитраж, шунингдек солиқ имтиёзлари ва "ягон дарча" тизими сифатида. Валюта режимини либераллаштириш, маъмурий тартиб-қоидаларни тартибга солиш ва эркин иқтисодий зоналарни қўллаб-қувватлаш инвесторлар учун қулай муҳит яратишга ижобий таъсир кўрсатди. 2017-йилдан 2024-йилгача Ўзбекистон иқтисодиётига 188 миллиард доллар жалб қилингани ушбу муваффақиятли ишнинг натижаси бўлди. асосий капиталга инвестициялар, шундан 87 миллиард dollar. хорижий инвестициялар киритилди. Хорижий капитал иштирокидаги корхоналар сони 16 мингдан ошди, бу 3,2 йилга нисбатан 2017 тага кўпдир. Инвестицияларни жалб қилиш стратегиясида муҳим қадам Миллий инвестиция фондини (Узниф) ташкил етиш бўлиб, уни бошқариш Европанинг Franklin Templeton компаниясига юклатилган. Жамғарма активларининг бошланғич қиймати 1,68 миллиард долларни ташкил етади. Templeton Global Investments компаниясининг Марказий Осиё бўйича бош директори М. Дананинг сўзларига кўра, " кўплаб халқаро институционал инвесторлар мамлакатда амалга оширилаётган ислоҳотларнинг самарадорлигини эътироф этиб, республиканинг қайси йўналишда ҳаракат қилаётганини тушуниб, Ўзбекистонга сармоя киритмоқчи." Шу муносабат билан УзНИФ инвесторлар учун диверсификацияланган компаниялар портфелига кириш ва умуман мамлакат иқтисодиётига сармоя киритиш учун ажойиб имкониятдир. Халқаро шериклар томонидан Ўзбекистонга бўлган қизиқишнинг кучайиши нафақат мамлакат ичидаги изчил ислоҳотларнинг, балки унинг минтақавий ва халқаро архитектурадаги ролининг ўзгаришининг мантиқий натижаси бўлди. Шу муносабат билан бунга ёрдам берган бир нечта асосий омилларни аниқлаш керак. Биринчидан, Ўзбекистон ҳукуматининг фаол ташқи сиёсат йўналиши. Тошкент халқаро ва минтақавий интеграцион бирлашмалардаги иштирокини сезиларли даражада фаоллаштирди. Маълумот учун, 2017 йилдан буён Ўзбекистон фақат тўртта Евроосиё уюшмаси – МДҲ, ШҲТ, тг ва ЕОИИ доирасида 300 дан ортиқ аниқ ташаббусларни илгари сурди, шу жумладан ШҲТ доирасида 105 та, МДҲ доирасида 102 та, ТГ доирасида 76 та ва ЕОИИ доирасида 20 та. Шу билан бирга, Ўзбекистон барча шериклари – Россия, Хитой, Ақш ва Европа Иттифоқи манфаатларини ҳисобга олган ҳолда ташқи ўйинчилар билан самарали мулоқот ўрнатишга интилади. Бундай ташқи сиёсат стратегияси мамлакат ҳамкорликка очиқ, шу билан бирга хорижий инвесторлар фаолияти учун қулай муҳит яратилаётганидан далолат беради. Ташқи алоқаларни ўрнатишга мувозанатли ва прагматик ёндашув Ўзбекистонни ўзаро манфаатли кўп томонлама ҳамкорликнинг истиқболли йўналишига айлантиради. Иккинчидан, Марказий Осиёнинг барқарорлиги. Халқаро можаролар ва қарама-қаршиликлар шароитида минтақада яхши қўшничилик ва ўзаро манфаатли ҳамкорлик муҳити сақланмоқда. Яқин вақтгача парчаланган макон сифатида қабул қилинган Марказий Осиё енди мисли кўрилмаган ишонч ва консолидация даражасини намойиш етмоқда. Бунга Марказий Осиё давлатлари раҳбарларининг маслаҳат учрашувлари механизмини ишга солган Ўзбекистон Президентининг сиёсий иродаси катта ҳисса қўшди. Бундан ташқари, мамлакатлар стратегик аҳамиятга эга бўлган бир қатор ҳужжатларни имзолаш орқали минтақавий ҳамкорликка содиқлигини мустаҳкамладилар. Асосийси, Марказий Осиё – 2040 минтақасини ривожлантириш концепцияси. Бу минтақа мамлакатларининг умумий манфаатларидан чуқур хабардорликни акс эттиради ва узоқ муддатли ўзаро манфаатли шерикликни ўрнатиш йўлидаги барқарор тенденцияни мустаҳкамлайди. Марказий Осиёдаги ижобий ўзгаришларнинг кўрсаткичи 2024 йил апрел ойида мамлакатлар мустақиллиги тарихида биринчи марта Ўзбекистон, Тожикистон ва Қирғизистон ўртасида абадий Дўстлик Декларацияси ва уч мамлакатнинг давлат чегараларини бирлаштириш тўғрисидаги шартноманинг имзоланиши бўлди. Натижада давлатлар ўртасидаги муносабатларнинг нозик жиҳатларидан бири – чегаралар масаласи ёпилди. Ўзбекистон ва Қирғизистон ўртасидаги ҳамкорлик мисолида яққол мисол бўла олади. Чегарани кесиб ўтиш тартиб-қоидалари соддалаштирилди ва чет ел паспортларини тақдим қилмасдан (шахсий гувоҳномалардан фойдаланган ҳолда) киришга рухсат берилди. Натижада 3 миллион автомобил 2024 йилда Ўзбекистон чегарасини кесиб ўтди. Биргина Ўшдаги (Қирғизистон) Достук назорат пункти кунига 20 000 кишига хизмат кўрсатади. Таққослаш учун, 2016 йилда чегарани 300 дан 500 гача одам кесиб ўтган.

Сўнгги саккиз йил ичида операцион назорат пунктлари сони 25 тага етди, бу эса инсоннинг ҳаракатчанлик даражасини сезиларли даражада оширди. Ўзбекистон минтақавий ҳамкорликни мустаҳкамлаш, ягона бозор, умумий транспорт-энергетика инфратузилмаси ва умумий хавфсизлик ҳамжамиятини шакллантиришга қаратилган кенг кўламли кун тартибини амалга оширишда давом этмоқда. Шу муносабат билан, Жанубий Осиё билан ҳамкорлик ҳукумат сиёсатининг истиқболли йўналишига айланди, бу ерда дунё аҳолисининг 25 фоизи ва ЯИМ 5,22 trillion долларга этган бозорлар, ХВФ маълумотларига кўра, парвоз вақтидан кейин икки соат ичида жойлашган. Марказий Осиё минтақаси Европа ва Жанубий Осиё қитъалари ўртасида асосий логистика ва ишлаб чиқариш йўлагига айланиш салоҳиятига эга эканини англаган Тошкент Афғонистонни барқарорлаштириш ва уни минтақавий иқтисодий алоқаларга жалб этиш бўйича саъй-ҳаракатларни амалга оширмоқда. Мутахассисларнинг фикрича, мамлакатнинг ҳар томонлама интеграцияси – энергетика, транспорт, озиқ – овқат-Ислом амирлигининг "тинч йўл" га ўтишига ва шундан сўнг унинг халқаро муносабатларнинг масъулиятли субъектига айланишига ёрдам беради. 1 йил Май ойида бўлиб ўтган Марказий ва Жанубий Осиё ўртасидаги ўзаро боғлиқлик бўйича Термиз мулоқотининг 2025-учрашуви бу борадаги амалий ишларни исботлади. Тадбир стратегик ва минтақалараро тадқиқотлар институти томонидан Ўзбекистон ташқи ишлар вазирлиги билан ҳамкорликда ташкил этилди. Forum кун тартибида давом этаётган терроризм, экстремизм ва наркотрафик таҳдидлари фонида минтақавий хавфсизлик ва барқарорликни таъминлашга эътибор қаратилди. Шу билан бирга, Термиз мулоқотининг асосий мақсади икки минтақанинг гуллаб-яшнаши учун ҳамкорлик тамойилига асосланган зиддият ва қарама-қаршиликлардан холи бўлган муносабатларнинг янги парадигмасини шакллантириш эди. Шундай қилиб, трансминтақавий ўзаро боғлиқлик концепциясининг амалга оширилиши Марказий Осиёни Жанубий Осиё ва Европа қитъаси ўртасидаги иқтисодий коридорга айлантиришга ёрдам беради. Учинчидан, Марказий Осиё иқтисодиётида сифат ўзгаришлари кузатилмоқда. Шундай қилиб, сўнгги ўн йил ичида минтақа иқтисодиёти йилига ўртача 6,2% га ўсди ва ўртача global ўсиш 2,6% ни ташкил этди. ХВФ прогнозларига кўра, бу кўрсаткич 2028 йилгача давом этади ва умуман ривожланаётган мамлакатларга қараганда юқори бўлиб қолади. Шу билан бирга, Марказий Осиё минтақаси муҳим потенциал ва рақобатдош устунликларга эга: ёш ва ўсиб бораётган аҳоли, бой ресурс базаси ва асосий жаҳон бозорлари ўртасида геостратегик позиция. Марказий Осиё меҳнат ресурслари тўпланган дунёдаги энг ёш минтақалардан биридир. Маълумот учун, унинг аҳолиси 55 йилда 2000 миллиондан 83 миллионгача ўсди ва БМТ 100 йилга келиб 2050 миллиондан ошишини тахмин қилмоқда. Шу билан бирга, минтақа аҳолисининг ўртача ёши 28,7 ёшни ташкил этади, бу Хитой ва Европага қараганда анча паст. Бундан ташқари, минтақа дунёдаги уран захираларининг тахминан 20%, нефтнинг 17,2% ва газнинг 7% ни ўз ичига олган кенг ресурс базасига эга. Бундан ташқари, Марказий Осиё кўмир ва электр энергиясини ишлаб чиқариш бўйича, шунингдек, стратегик фойдали қазилмалар захиралари, шу жумладан дунёдаги марганец захираларининг 20%, хромнинг 39%, қўрғошиннинг 20%, титаннинг 5%, мис, алюминий, кобалт ва молибден. Марказий Осиё кўплаб transport йўналишларининг чорраҳасида, янги куч марказлари - Хитой, Ерон, Покистон, Туркия, Ҳиндистон қутблари туташган жойда жойлашган. Ўзбекистоннинг сармоявий жозибадорлиги нафақат ички ислоҳотлар ва иқтисодий ўсиш, балки институционал етуклик, мувофиқлаштирилган сиёсат ва халқаро очиқликка асосланган минтақавий ривожланишнинг ваколатли моделини яратиш натижасидир. Бугун биз тарихий ўзгаришларга гувоҳ бўлмоқдамиз: Ўзбекистон периферик ўйинчидан Евросиёнинг асосий иқтисодий марказларидан бирига айланмоқда. Ушбу ўзгариш тизимли характерга эга – мамлакатнинг муваффақияти бутун Марказий Осиё учун мултипликатор эффект яратади ва минтақани аста-секин дунёнинг энг йирик иқтисодиётлари-Европадан Жанубий Осиёгача бўлган муҳим кўприкка айлантиради. 4-халқаро инвестиция форумининг 2025 йилдаги натижалари нафақат иқтисодий ютуқлар, балки global иқтисодий архитектурада янги жалб қилиш қутбининг шаклланишидан далолат беради. Марказий Осиё ўзини келажак минтақаси – ёш, динамик, ресурсларга бой ва геостратегик аҳамиятга эга минтақа деб эълон қилади. Инвесторлар янги поғоналарни излаётган бир пайтда Тошкент нафақат макроиқтисодий барқарорлик ва ишончлиликни, балки янги Евросиё иқтисодий ҳақиқатини шакллантиришда ҳам иштирок этишни таклиф қила олади. Шу нуқтаи назардан, Ўзбекистон Президенти Ш.Мирзиёев Марказий Осиёда "инвестиция ва савдо учун ягона макон" консепсиясини илгари суриш муҳимлиги тўғрисида шунчаки декларация эмас, балки яқин келажак учун амалий "йўл харитаси" дир.

Акрамжон Нематов

Стратегик институти директорининг биринчи ўринбосари ва минтақалараро тадқиқотлар Ўзбекистон Республикаси Президенти ҳузуридаги

Камила Собирова,

Стратегик институтнинг етакчи илмий ходими ва минтақалараро тадқиқотлар Ўзбекистон Республикаси Президенти ҳузуридаги

Дунё Инфармацион Агентлиги