ХАЛҚАРО ПАРЛАМЕНТАРИЗМ КУНИ: ГЛОБАЛ ДЕМОКРАТИК КУН ТАРТИБИДАГИ АҲАМИЯТИ, МУАММОЛАРИ ВА ИСТИҚБОЛЛАРИ
ХАЛҚАРО ПАРЛАМЕНТАРИЗМ КУНИ:
ГЛОБАЛ ДЕМОКРАТИК КУН ТАРТИБИДАГИ АҲАМИЯТИ, МУАММОЛАРИ ВА ИСТИҚБОЛЛАРИ
Глобал муаммолар шароитида парламентаризм
Парламентлар демократик бошқарув тизимида, фуқаролар манфаатларини ифода етишни таъминлашда, ижро етувчи ҳокимият устидан назоратни амалга оширишда ва Қонунчилик функцияларини амалга оширишда муҳим рол ўйнайди. Глобал қутбланишнинг кучайиши, Давлат институтларига бўлган ишончнинг пасайиши, шунингдек, сўз еркинлиги ва парламент мустақиллигига босимнинг кучайиши шароитида парламентларнинг ролини қайта кўриб чиқиш ва кучайтириш масаласи айниқса долзарб бўлиб бормоқда.
Шу нуқтаи назардан, ҳар йили 30 июнда нишонланадиган халқаро Парламентаризм куни нафақат рамзий, балки амалий аҳамиятга ҳам ега. У парламентларнинг демократик ўзгаришларнинг асосий устунлари сифатидаги ролини таъкидлайди ва шу билан бирга долзарб муаммоларни муҳокама қилиш, институционал ислоҳотларни илгари суриш ва 21-асрнинг сиёсий ва ижтимоий ҳақиқатларига мос келадиган инновацион вакиллик моделларини ишлаб чиқиш учун глобал платформа бўлиб хизмат қилади.
Замонавий парламентлар ички тартибга солиш институтларидан ташқарига чиқиб, иқлим ўзгариши, рақамли трансформация, миграция инқирозлари, соғлиқни сақлаш ва инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш каби трансмиллий муаммоларни ҳал қилишда иштирок етадиган глобал l сиёсий ва ҳуқуқий архитектуранинг фаол иштирокчиларига айланишади. Шу нуқтаи назардан, парламент дипломатияси, шаффофлик ва инклюзивлик янги ўлчовни егаллайди.
Бирлашган Миллатлар ташкилотининг расмий материалларида таъкидланганидек," кучли парламентлар демократиянинг асосидир", чунки улар " халқ фикрини акс еттиради, қонунлар қабул қилади ва ҳукуматлардан жавобгарликни талаб қилади."БМТ бош котиби Антонио Гутеррес 30 йил 2018 июн куни халқаро Парламентаризм куни муносабати билан қилган мурожаатида" парламентлар демократия устунлари, инсон ҳуқуқларининг муҳим ҳимоячилари ва маҳаллий ва global муаммолар ўртасидаги боғлиқлик бўлиши мумкин. Қонунчилик ва бюджет қарорлари орқали улар барқарор ривожланиш мақсадларига еришишга сезиларли ҳисса қўшиши мумкин."
2025 йил апрел ойида Ўзбекистон пойтахтида биринчи marta парламентлараро Иттифоқнинг 150 йиллик юбилей Ассамблеяси бўлиб ўтди, бу Марказий Осиё учун тарихий аҳамиятга ега воқеа бўлди. "Ижтимоий тараққиёт ва адолат учун парламент ҳаракати" мавзусида ўтказилган форумда 1400 га яқин мамлакатдан 130 га яқин делегатлар, шу жумладан 100 дан ортиқ маърузачилар ва миллий парламентлар спикерларининг ўринбосарлари тўпланди.
Ўзбекистон Президенти Шавкат Мирзиёев мажлисни очар экан, тадбир муҳимлиги ва иштирок кўлами нечоғли эканини алоҳида таъкидлади.: "Сиз халқларни мустаҳкам дўстлик билан боғлайдиган мустаҳкам кўприкка ўхшайсиз. Сиз оддий одамларнинг ташвиш ва муаммоларини идрок етишга, керак бўлганда уларни минтақавий ва халқаро даражага кўтаришга ва уларга самарали ечим топишга қодир қудратли кучсиз." Давлатимиз раҳбари парламентлараро Иттифоқда иштирок етиш демократик ислоҳотлар ва парламент ваколатларини кенгайтириш соҳасидаги саъй-ҳаракатларга бўлган ишончни акс еттиришини таъкидлади, шунингдек, парламентларнинг тинчлик ўрнатиш, ижтимоий тараққиёт ва адолатнинг асосий механизми сифатидаги ролига ишонч билдирди.
Халқаро Парламентаризм кунининг таъсис етилиши
Байрам санаси, 30 июн-рамзий маънога ега: 1889 йилнинг шу куни қонун чиқарувчи органлар ўртасида уюшган халқаро ҳамкорликнинг бошланиши ва замонавий парламент дипломатиясининг шаклланиши муносабати билан парламентлараро Иттифоқ ташкил этилди.
Халқаро Парламентаризм кунини ташкил этиш парламентлараро Иттифоқ ташаббуси билан ташкил этилганининг 130 йиллиги муносабати билан қабул қилинган УНГА А/РЕС/278/22 май 2018 қарорига қайтади. Икки пасифист, британиялик Уилям Крамер ва француз Фредерик Пасси томонидан асос солинган парламентлараро Иттифоқ дастлаб тинч арбитраж ва мулоқот учун платформа сифатида яратилган. Вақт ўтиши билан у парламент дипломатияси ва инклюзивлиги учун ноёб глобал платформага айланди. Давомида совуқ уруш ва постколониал дунё, парламентлараро Иттифоқ бетараф бўлиб қолди ва қарама-қарши блоклар ўртасидаги мулоқот учун ноёб майдонга, кейинчалик парламентлар ва БМТ тузилмалари ўртасидаги алоқага айланди.
Бугунги кунда парламентлараро Иттифоқ бирлашмоқда 181 та миллий ва 15 та минтақавий парламентлар мавжуд бўлиб, у парламент дипломатияси, гендер тенглигини тарғиб қилиш, инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ва барқарор ривожланишга кўмаклашиш соҳасида Марказий institut вазифасини бажаради. Парламентлараро Иттифоқ Бош котиби Мартин Чунгонгнинг сўзларига кўра, " замонавий парламентлар бугунги дунё талабларини қондириш учун сезиларли даражада ривожланиши керак."
Ушбу куннинг эълон қилиниши парламентларнинг миллий суверенитет, демократия ва парламент назорати институтлари сифатидаги тарихий ва замонавий ролининг ҳуқуқий эътирофига айланди. Парламентлараро Иттифоқ парламент дипломатияси амалиётини шакллантиришда, инклюзивлик, тенглик ва ошкораликни тарғиб қилишда, халқаро миқёсда қонун устуворлиги тамойилларини қўллаб-қувватлашда муҳим рол ўйнади.
72/278-сонли Қарор нафақат тарихий санани абадийлаштирди, балки унга замонавий маъно бериб, миллий қонун чиқарувчи органларнинг ҳисобдорлик, ошкоралик, инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш, қонун устуворлигини ҳурмат қилиш, шунингдек, 2030 йилги барқарор ривожланиш кун тартибига мувофиқ давлатларнинг халқаро мажбуриятларини амалга оширишдаги Марказий ролини таъкидлади.
Тарихий ва ҳуқуқий нуқтаи назардан, халқаро Парламентаризм кунини белгилаш демократия ва қонун устуворлигини ривожлантиришда парламентаризмнинг аҳамиятини global тан олишни институционализация қилиш акти сифатида қаралиши керак. Бундан ташқари, қарорда парламентларнинг миллий режалар ва стратегияларни амалга оширишга қўшган ҳиссаси, шунингдек, парламентларнинг миллий, минтақавий ва глобал бошқарув тизимидаги ҳуқуқий мақомини мустаҳкамлайдиган халқаро шартномаларнинг бажарилишини назорат қилиш учун жавобгарлиги қайд этилди.
Халқаро Парламентаризм куни: асосий вазифалар ва устуворликлар
Халқаро Парламентаризм куни парламент ривожланишини рағбатлантиришнинг институционал механизми, қонун ижодкорлиги ва парламент назорати соҳасидаги институционал интроспекция ва трансмиллий мулоқот учун тетик вазифасини бажаради. Унинг асосий вазифаси миллий парламентларни ўз фаолияти тўғрисида танқидий фикр юритиш, шу жумладан уларнинг самарадорлигини баҳолаш учун сафарбар этиш, шунингдек, умумбашарий демократик стандартлар шароитида инклюзивлик ва шаффофликни ривожлантиришга қаратилган халқаро ташаббусларда фаол иштирок этишдан иборат., Парламентлараро Иттифоқ ва Бирлашган Миллатлар ташкилотининг таҳлилий ҳисоботларига кўра, Парламентаризм куни доирасида илгари сурилган асосий вазифалар ва устувор вазифалар қуйидагилардан иборат:
биринчидан, парламент фаолиятининг ҳисобдорлиги ва шаффофлигини кучайтириш, шу жумладан фуқароларга ҳисобот бериш механизмларини ишлаб чиқиш.;
Иккинчидан, Қонунчилик ва процессуал даражада аёллар, ёшлар ва заиф гуруҳларнинг парламент тузилмаларидаги иштироки ошди;
Учинчидан, парламент назорати самарадорлигини ошириш, айниқса давлат дастурлари ва халқаро мажбуриятларни бажариш билан боғлиқ.;
Тўртинчидан, Қонунчилик экспертизасини такомиллаштириш, шу жумладан илмий ва эксперт ҳамжамиятини жалб қилиш орқали;
Бешинчидан, ички процедураларни (шу жумладан электрон овоз бериш ва ҳужжат айланиши) ва жамоатчиликнинг ўзаро таъсир шаклларини ўз ичига олган парламент жараёнларини рақамли ўзгартириш.;
Олтинчидан, барқарор ривожланиш учун 2030 кун тартибини амалга оширишда парламентларнинг ҳиссасини институционализация қилиш, шу жумладан барқарор ривожланиш мақсадларига (СДГ) эришишни мониторинг қилиш.
Халқаро Парламентаризм кунининг долзарблиги, айниқса, демократик бошқарувнинг глобал ўзгаришлари ва инклюзивлик, очиқлик ва ижтимоий адолатга бўлган талабнинг ортиши шароитида кучаймоқда. Халқаро Парламентаризм куни доирасида ҳар йили ўтказиладиган глобал кампанияларнинг мавзулари ва шиорлари белгиланган устуворликларни изчил таъкидлаб, парламентаризмнинг замонамизнинг кўп ўлчовли муаммолари — иқлимий, сиёсий, технологик ва демографик муаммоларга мослашиш қобилиятини акс эттиради. Сўнгги йиллардаги мисоллар бу тенденцияни аниқ кўрсатиб турибди.:
• 2021 – "парламентдаги ёшларга" ҳа " дейман!";
2022 "парламент демократияси марказида фуқаролик иштироки";
• 2023 - "Сайёра учун парламентлар "(екологик барқарорлик);
• 2024 - " парламент дипломатияси: биз тинчлик ва ўзаро тушуниш учун кўприклар қурмоқдамиз." 2025 йилда халқаро Парламентаризм кунининг Марказий мавзуси "gender тенглигига эришиш йўлида босқичма-босқич" шиори остида гендер тенглигига еришиш еди, бу global парламент кун тартибида тенг вакиллик устуворлигини кўрсатади. Парламентлараро Иттифоқ томонидан БМТ аёллари билан ҳамкорликда бошланган "Гендер тенглигига еришиш: ҳаракатлар бўйича ҳаракат" аксияси Пекин Декларацияси ва ҳаракатлар платформасининг 30 йиллигига бағишланган. Аксия зудлик билан, изчил ва тизимли қадамлар зарурлигига қаратилган, айниқса, баъзи мамлакатларда гендер ваколатхонаси соҳасидаги тараққиётнинг секинлашиши ва ҳатто орқага қайтиш шароитида. Аксия материалларида таъкидланганидек, " сўзлардан амалларга ўтиш вақти келди. Ҳар бир қадам муҳим." Халқаро Парламентаризм куни нафақат рамзий, балки миллий парламентлар доирасидаги тизимли ислоҳотларни рағбатлантириш, шунингдек, тенглик, иштирок ва барқарор ривожланиш тамойилларига асосланган халқаро парламентлараро ҳамкорликни мустаҳкамлашга қаратилган меъёрий ҳужжат сифатида ҳам муҳим аҳамият касб етмоқда.
Замонавий парламентаризм: гендер ўлчови
Эришилган ютуқларга қарамай, сиёсий вакиллик соҳасидаги таркибий тенгсизлик замонавий парламентаризм учун енг долзарб муаммолардан бири бўлиб қолмоқда. Парламентлараро Иттифоқ маълумотларига кўра, 2025 йил бошида аёллар дунё миллий парламентларидаги депутатлар умумий сонининг учдан бир қисмидан камроғини ташкил қилади. Ушбу номутаносиблик нафақат ҳокимиятдан фойдаланишнинг тенглигига, балки қонун чиқарувчи органларнинг муҳим кун тартибига, шу жумладан гендер зўравонлигининг олдини олиш, репродуктив саломатликни ҳимоя қилиш, тенг бандлик имкониятлари ва ижтимоий адолатни таъминлаш масалаларига ҳам таъсир қилади.
БМТ аёллар ҳисоботида таъкидланганидек, " ҳукуматда аёлларнинг тенг вакиллигисиз адолатли ва барқарор демократияни таъминлаш мумкин емас."Шу нуқтаи назардан, гендер тенглиги нафақат ижтимоий адолатнинг таркибий қисми, балки инклюзив, барқарор ва қонуний парламент институтларининг таркибий асоси сифатида ҳам кўриб чиқилади.
Бу масала, айниқса, Тошкентда бўлиб ўтган парламентлараро Иттифоқнинг 150 йиллик юбилей Ассамблеясида муҳим аҳамият касб этди, унда "Гендер тенглигига еришиш: ҳаракат билан ҳаракат" парламент кампанияси расман бошланди. Дастур учта стратегик устуворликка асосланган:
* Парламент тузилмасининг барча даражаларида қарорлар қабул қилишда тенг иштирок этишни таъминлаш;
* Парламентларни тенг шароитлар ва қўллаб-қувватлаш механизмларига эга бўлган жинсга сезгир органларга институционал ўзгартириш;
* Гендер асосидаги зўравонлик ва камситишларга, шу жумладан жамоат соҳасидаги сиёсий босим ва зўравонлик шаклларига қарши тизимли кураш.
Шу маънода, Ўзбекистон Президенти Шавкат Мирзиёевнинг парламентлараро Иттифоқнинг Тошкент сессиясида айтган сўзлари ўринли: "хотин-қизлар ҳуқуқларини мустаҳкам мустаҳкамлаш жамият тараққиётининг муҳим шартларидан биридир. Таҳлиллар шуни кўрсатадики, агар иқтисодиётнинг барча соҳаларида аёллар ва эркакларнинг тенг иштироки таъминланса, жаҳон ялпи ички маҳсулоти 26 фоизга ошиши мумкин."
Бу позиция халқаро ҳамжамият томонидан юқори баҳоланди. Парламентлараро Иттифоқ Президенти Тулиа Эксон таъкидлаганидек: "биз парламентда аёллар сонининг кўпайишига, шунингдек, ёшларнинг парламент ишида фаол иштирок этишига гувоҳ бўлмоқдамиз. Мамлакатингиз Президентининг нутқи Тошкент Декларациясининг асосини ташкил этганидан фахрланамиз. Унда барқарор ривожланиш мақсадлари, ижтимоий адолат, аёллар ва ёшларнинг жамиятдаги ўрни, гендер тенглиги каби масалалар алоҳида ўрин тутган."
Парламентлараро Иттифоқ қирқ йилдан ортиқ вақт давомида аёлларнинг сиёсатда имкониятларини кенгайтириш бўйича комплекс чора-тадбирларни амалга ошириб келмоқда. Ушбу ишнинг Марказий механизми тенг ҳуқуқли иштирокни институционализация қилишда муҳим рол ўйнаган парламент аъзолари аёллари форуми бўлди. Парламент делегацияларининг мажбурий gender таркибини жорий етиш, тенгликни иттифоқчи сифатида тарғиб қилишга еркакларни киритиш, шунингдек санкциялар механизмларидан фойдаланиш, шу жумладан аёлларни ўз ичига олмайдиган делегацияларга чекловлар асосий ютуқлар қаторига киради.
Парламентлараро Иттифоқ Бош котиби Мартин Чунгонгнинг сўзларига кўра: "замонавий парламентлар бугунги дунё талабларини қондириш учун сезиларли даражада ривожланиши керак."Унинг таъкидлашича, изчил инклюзивлик сиёсати туфайли парламентлараро Иттифоқ тадбирларида аёлларнинг иштироки 11-12% дан деярли 38% гача ошган.
Парламентлараро Иттифоқ ўз фаолиятида БМТ хавфсизлик Кенгашининг 1325 (2000) ва 2250 (2015) сонли қарорлари қоидаларига фаол таянади, бу аёллар ва ёшларни тинчлик, хавфсизлик ва қайта қуриш жараёнларига жалб қилиш муҳимлигини таъкидлайди. Жинсга сезгир парламентаризм жамоатчилик ишончини мустаҳкамлаш, зўравонликнинг олдини олиш ва инқироздан кейинги жамиятларда ижтимоий таркибни тиклашнинг калити сифатида қаралади.
Парламент тизимида гендер тенглигини тарғиб қилиш демократик ўзгариш ва институционал барқарорликнинг ажралмас елементидир. Хотин-қизлар вакиллигини ошириш ҳукуматнинг қонунийлигини мустаҳкамлайди, турли ижтимоий гуруҳлар манфаатларини кенгроқ кўриб чиқишга ёрдам беради ва Қонунчилик кун тартибини сифат жиҳатидан янада мувозанатли бўлишини таъминлайди.
Халқаро Парламентаризм куни: барқарор ривожланиш ва глобал мулоқот катализатори
Халқаро Парламентаризм куни натижаларни сарҳисоб қилиш, парламент ҳисобдорлиги, халқаро мулоқотни чуқурлаштириш ва глобал кун тартибининг устувор йўналишларини илгари суриш учун универсал платформадир. Ушбу кун парламентларнинг демократик бошқарув ва барқарор ривожланишдаги Марказий ролини тан олишни англатади.
181 та миллий парламент ва 15 та парламент бирлашмаларини бирлаштирган парламентлараро Иттифоқ ушбу санадан замонавий муаммоларга жавобан саъй-ҳаракатларни бирлаштириш воситаси сифатида фаол фойдаланмоқда. Трансформацион жараёнларнинг кучайиши, глобал беқарорликнинг кучайиши ва давлат институтларига бўлган ишончнинг пасайиши шароитида парламентлар институционал барқарорлик, инклюзивлик ва ҳисобдорликни таъминлашда асосий иштирокчига айланмоқда.
Парламентлараро Иттифоқ ҳар 30 июн куни кенг кўламли тадбирларни, жумладан, демократия ва парламентаризм ҳолати тўғрисидаги таҳлилий ҳисоботларни нашр этиш, парламентлараро ҳамкорлик доирасида ишлаб чиқилган илғор тажрибаларни тўплаш ва синтез қилиш, шунингдек, мавжуд муаммоларни муҳокама қилиш-иқлимий таҳдидлар ва таҳдидлардан. чекланган сиёсий иштирок ва ишонч инқирозига рақамли тенгсизлик.
Парламент тизимларининг инклюзивлиги масалаларига алоҳида эътибор қаратилмоқда. Парламентлараро Иттифоқ қонун чиқарувчи органларда аёллар, ёшлар ва маргиналлашган гуруҳларнинг вакиллик даражасини мунтазам равишда кузатиб боради ва уларнинг иштироки демократик етуклик кўрсаткичи сифатида муҳимлигини таъкидлайди. Шу нуқтаи назардан, қарорлар қабул қилиш, ошкоралик ва ҳисобдорликка тенг киришни таъминлашга қаратилган Қонунчилик ташаббуслари ва институционал ислоҳотларни илгари суриш устувор вазифага айланмоқда.
Атроф-муҳит кун тартиби муҳим рол ўйнайди: парламентлар барқарор ривожланиш мақсадлари ва иқлим бўйича халқаро мажбуриятларни, шу жумладан Париж битимини амалга оширишда тобора кўпроқ иштирок этмоқда. Иқлим стратегиясини қонуний қўллаб-қувватлаш адолатли ва инклюзив яшил ўтишнинг зарурий шарти сифатида қаралади.
Халқаро Парламентаризм куни ҳам парламент дипломатиясини ривожлантириш учун платформа бўлиб хизмат қилади. Можаролар, геосиёсий нотинчлик ва демократик транзит шароитида парламентлараро Иттифоқ турли минтақалар парламентлари ўртасида мулоқот, тажриба алмашиш ва ишончни мустаҳкамлашга кўмаклашувчи воситачи ва координатор вазифасини бажаради. Бу нафақат демократияни тарғиб қилишга, балки глобал барқарорликни мустаҳкамлашга ҳам ҳисса қўшади.
Шу нуқтаи назардан, парламентлараро Иттифоқ нафақат мувофиқлаштирувчи, балки тартибга солувчи, таҳлилий, експерт ва услубий функцияларни бажаради, парламентни ривожлантиришнинг яхлит стратегиясини шакллантиради. Халқаро Парламентаризм куни глобал бошқарув архитектурасида парламентларнинг ролини кучайтиришнинг самарали механизмига айланмоқда, шунингдек, демократик қадриятлар ва халқаро мажбуриятларни илгари суришдаги мажбуриятларини қайта кўриб чиқишга туртки бўлмоқда.
Халқаро Парламентаризм куни: миллий ташаббусларни сафарбар қилиш учун платформа
Халқаро Парламентаризм куни парламентлараро Иттифоқ томонидан парламентни ривожлантиришнинг устувор йўналишларини илгари суриш ва миллий қонун чиқарувчи органларнинг глобал мақсадларга эришиш борасидаги саъй-ҳаракатларини бирлаштириш учун стратегик платформа сифатида тобора кўпроқ фойдаланилмоқда. Парламентлараро Иттифоқнинг мувофиқлаштирувчи роли ва шерикларининг фаол қўллаб-қувватлаши туфайли 100 дан ортиқ мамлакат парламентлари ҳар йили 30 июнга бағишланган тадбирларни ташкил қилади. Ушбу ташаббуслар санани сиёсий ва институционал маданиятнинг барқарор элементига айлантиришга ёрдам беради. Бир қатор мамлакатларда халқаро Парламентаризм куни парламентлар ва фуқаролик жамияти ўртасидаги алоқани мустаҳкамлашга қаратилган кенг кўламли дастурларнинг бошланғич нуқтасига айланмоқда. Буларга жамоатчиликни жорий кун тартибини муҳокама қилишга жалб қилиш мақсадида ташкил этилган оммавий тингловлар ва очиқ парламент сессиялари киради; замонавий парламентаризм муаммоларига бағишланган эксперт давра суҳбатлари ва семинарлар; ёшлар учун маърифий тадбирлар, шу жумладан парламент симуляциялари, экскурсиялар, маърузалар ва интерактив платформалар. Экологик ва рақамли компонентларга алоҳида эътибор берилади. Сўнгги йилларда дарахтларни экиш бўйича ташаббуслар ва парламентнинг иқлимий жавобгарлиги доирасидаги бошқа ҳаракатлар тобора кенг тарқалмоқда. Шу билан бирга, "парламент хакатонлари" деб номланган амалиёт ривожланмоқда—ит - жамоалар, талабалар ва рақамли технологиялар соҳасидаги мутахассислар иштирокида интерактив машғулотлар. Ушбу тадбирлар Қонунчилик фаолиятига технологик янгиликларни жорий этиш, алоқа каналларини кенгайтириш ва парламентларнинг рақамли трансформациясига ёрдам беради.
Инновацион форматлар айниқса Осиё, Африка ва лотин Америкаси мамлакатларида жадал ривожланмоқда. Парламент хакатонлари одатда ёшлар парламентлари, университетлар ва технология кластерлари билан ҳамкорликда амалга оширилади. Бу нафақат фуқароларнинг иштирокини кенгайтиришга, балки қонун ижодкорлиги ва парламент мониторинги жараёнларида рақамли ёндашувларни институционализация қилишга ҳам ёрдам беради. Шундай қилиб, халқаро Парламентаризм куни рамзий санадан ташқарига чиқиб, институционал янгиланишнинг самарали воситасига айланди. Бу вакиллик органларига ишончни мустаҳкамлашга, сиёсий инклюзивликни оширишга ва бошқарувга инновацион ёндашувларни жорий этишга ёрдам беради. Узоқ муддатли истиқболда бундай амалиётлар иштирок этиш, шаффофлик ва ҳисобдорлик тамойилларига асосланган демократик ҳамкорликнинг барқарор моделларини шакллантиради.
Парламент ўзгариши барқарорлик вектори сифатида
Парламент ўзгариши барқарорлик вектори сифатида Сиёсий поларизация, рақамли трансформация ва глобал муаммолар — иқлимдан ижтимоий-иқтисодий-демократик институтлар сифатида парламентларнинг аҳамияти ортиб бормоқда. Шу нуқтаи назардан, халқаро Парламентаризм куни нафақат рамзий, балки парламентни янгилаш ва халқаро ҳамкорликнинг стратегик платформаси сифатида ҳам салоҳиятга эга. Ушбу куннинг глобал кун тартибидаги ролини ошириш ва уни миллий амалиётга сингдириш учун қуйидаги йўналишларни ишлаб чиқиш мақсадга мувофиқдир::
Биринчидан, халқаро Парламентаризм кунини миллий даражада институционализация қилиш. Бунга унинг сиёсий воқеалар тақвимларида расмий белгиланиши, уни амалга ошириш бўйича парламент режаларини ишлаб чиқиш, парламентлар фаолияти тўғрисида мунтазам равишда оммавий ҳисобот бериш, шунингдек тегишли тадбирлар учун мақсадли бюджет маблағларини ажратиш киради. Ушбу амалиёт санани парламент маданияти ва демократик жавобгарлик механизмининг барқарор қисмига айлантиришга ёрдам беради.
Иккинчидан, парламент жараёнларида фуқаролик иштирокини ривожлантириш. Буни парламент маслаҳат кенгашлари, рақамли алоқа платформалари, ёшлар парламент симуляциялари, таълим кампаниялари ва жамоатчилик билан мулоқотнинг бошқа шакллари орқали амалга ошириш мумкин. Фуқароларнинг Қонунчилик кун тартибини шакллантиришдаги иштироки тобора ортиб бораётгани қабул қилинаётган қарорларнинг қонунийлигини ошириш ва парламент институтларига бўлган ишончни мустаҳкамлашга хизмат қилмоқда.
Учинчидан, минтақавий ва глобал парламентлараро ташаббусларни илгари суриш. Қўшма йиғилишларни ўтказиш, тематик ишчи гуруҳларни яратиш, енг яхши Қонунчилик амалиётини алмашиш, шунингдек парламент фаолиятининг миллатлараро стандартларини уйғунлаштириш алоҳида аҳамиятга эга. Бу трансмиллий муаммоларни ҳал қилишда мувофиқлаштирилган ёндашувларни ишлаб чиқишга имкон беради ва глобал бошқарув архитектурасида парламентларнинг ролини кучайтиради.
Тўртинчидан, парламент фаолиятининг таҳлилий ва услубий базасини ривожлантириш. Парламентларнинг самарадорлиги, шаффофлиги, инклюзивлиги ва ҳисобдорлигини баҳолаш учун ягона кўрсаткичларни ишлаб чиқишга кўмаклашиш муҳимдир. Қиёсий тадқиқотлар ўтказиш, monitoring миссияларида қатнашиш ва илғор тажрибаларни тизимлаштириш парламентни модернизация қилиш жараёнларини илмий асосланган қўллаб-қувватлаш имконини беради.
Ва ниҳоят, парламент назорати ва Қонунчилик фаолиятининг муҳим шарти сифатида парламент аъзоларининг мустақиллиги ва хавфсизлигига алоҳида эътибор қаратиш лозим. Депутатларни сиёсий босим, таҳдид ва зўравонликдан ҳимоя қилишга қаратилган ҳуқуқий, институционал ва процессуал кафолатларни кучайтириш қонун устуворлиги, сиёсий плюрализм ва демократик институтларнинг барқарорлигини таъминлашнинг муҳим елементи сифатида қаралиши керак. Шундай қилиб, глобал трансформация шароитида парламентларнинг роли ва функцияларини ҳар томонлама қайта кўриб чиқиш институционал мустаҳкамлаш, рақамли янгиланиш, парламентлараро бирдамлик ва демократик мустақиллик кафолатларини бирлаштирган тизимли ёндашувни талаб қилади.
Парламент келажаги: рамздан ҳаракатга
Халқаро Парламентаризм куни нафақат унутилмас сана, балки замонавий демократик жамият меъморчилигидаги парламентларнинг ролини қайта кўриб чиқиш учун муҳим сабабдир. Ушбу тадбир инклюзивлик, ошкоралик ва ҳисобдорлик тамойилларини илгари суриш учун катализатор бўлиб хизмат қилади, бу фуқароларнинг парламентларга бўлган ишончини мустаҳкамлайди ва уларнинг тез ўзгарувчан дунёга мослашиш қобилиятини оширади. Парламентлараро Иттифоқ Бош котиби Мартин Чунгонг таъкидлаганидек, Иттифоқнинг вазифаси "кунига камида бир кишига ижобий таъсир кўрсатиш" ва бунинг йўли "мулоқот, инклюзия ва масъулият учун ўзгармас мажбуриятдир." Глобал муаммолар олдида, рақамли тенгсизликдан сиёсий парчаланишгача-парламентлар барқарор, қонуний ва адолатли ривожланишни таъминлашга қодир бўлган асосий институтлар бўлиб қолмоқда. Уларнинг 21-аср муаммоларига жавоб бериш қобилияти нафақат ҳуқуқий мандатлари, балки жамият билан чуқур алоқаси, ислоҳотларга очиқлиги ва ўзини ўзи баҳолашга тайёрлиги билан ҳам белгиланади. 2025 йилда Парламентаризм кунининг асосий урғулари айниқса долзарбдир. Халқаро саъй-ҳаракатлар ва тараққиётга қарамай, сиёсатдаги гендер тенглиги аксарият мамлакатлар учун қийин мақсад бўлиб қолмоқда. "Гендер тенглигига еришиш йўлида босқичма-босқич" аксияси қуйидагиларни таъкидлайди: бу мавҳум формула эмас, балки изчил Қонунчилик, институционал ва маданий ўзгаришларни талаб қиладиган амалий стратегия. Фақат жинси, ёши, миллати ва ижтимоий мавқеидан қатъи назар, барча фуқароларнинг тенг иштирокини таъминлаш орқали парламентлар чинакам демократик ва ҳаётий институтларга айланиши мумкин. Уларнинг жамиятнинг хилма-хиллигини акс эттириш, инқирозларга жавоб бериш ва барқарор ечимларни ишлаб чиқиш қобилияти 21-асрда муваффақиятли парламентаризмнинг асосий мезони бўлади.
Академик, professor А. Саидов,
Парламентлараро Иттифоқ раисининг ўринбосари (2020-2023),
Қонунчилик палатаси депутати Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси
